Δημοσιεύουμε κείμενο που μας έστειλε ο συνάδελφος Γιώργος Κακαρνιάς με αφορμή την ψήφιση του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα.
Με αλχημείες καταργούν το δικαίωμα στην άδεια (του Γιώργου Κακαρνιά*)
Ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας που ψηφίστηκε και δημοσιεύθηκε πρόσφατα (Ν. 4985/2022) είχε τελικά αρκετές τροποποιήσεις σε σχέση με το σχέδιο νόμου που τέθηκε σε διαβούλευση, το οποίο καταγγέλθηκε για τον περιορισμό βασικών δικαιωμάτων και εγγυήσεων της αξιοπρέπειας των κρατουμένων, ειδικά ως προς το δικαίωμα στην τακτική και την εκπαιδευτική άδεια. Όμως ο νόμος που τελικά ψηφίστηκε όχι μόνο δεν έλαβε υπόψη την κριτική, αλλά τελικά οδηγεί στην de facto κατάργηση των βασικών αυτών δικαιωμάτων για πολύ μεγάλο αριθμό κρατουμένων.
Ειδικότερα, το άρθρο 55 για τις τακτικές άδειες, το οποίο είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που τέθηκε σε διαβούλευση, έχει ως εξής:
«1.Οι τακτικές άδειες χορηγούνται εφόσον: Ο κατάδικος: […] γ) εκτίει ποινή κάθειρξης, εφόσον έχει εκτίσει πραγματικά το ένα πέμπτο (1/5) της ποινής του πλην των περιπτώσεων των κακουργημάτων του δεύτερου εδαφίου της παρ. 6 του άρθρου 105Β του Ποινικού Κώδικα, ακόμα και αν αυτά περιλαμβάνονται σε συνολική ποινή, όπου απαιτείται η πραγματική έκτιση των πέντε έκτων (5/6) του χρόνου πραγματικής έκτισης που προβλέπεται για την υπό όρο απόλυσή του […]».
Πρόκειται για μία δυσνόητη προϋπόθεση που είναι σίγουρο ότι θα προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην εφαρμογή της, διότι για τα κακουργήματα της παρ. 6 του άρθρου 105Β του ΠΚ μετά και την τροποποίηση του 2021 (Ν. 4855/2021) απαιτείται πραγματική έκτιση 3/5 της ποινής για να φτάσει κανείς στο δικαίωμα στην υφ’ όρον απόλυση.
Άρα για να πάρει άδεια κρατούμενος που εκτίει ποινή για κακούργημα της παρ. 6 του άρθρου 105Β ΠΚ, πρέπει να έχει εκτίσει πραγματικά τα 5/6 των 3/5 της ποινής. Δηλαδή ο καταδικασθείς σε ποινή 10 ετών για ληστεία, αδίκημα που περιλαμβάνεται στην παρ. 6, πρέπει να έχει μείνει στην φυλακή για τα 5/6 των 6 ετών (10 Χ 3/5 = 6), δηλαδή 5 έτη. Άρα να έχει εκτίσει το μισό της ποινής για να λάβει άδεια, όταν οι κρατούμενοι για τα κακουργήματα που δεν περιλαμβάνονται στην παρ. 6 του 105Β ΠΚ χρειάζεται να έχουν εκτίσει μόλις το 1/5!
Η τόσο διαφορετική μεταχείριση κρατούμενων που εκτίουν ποινή κάθειρξης, ανάλογα με το αδίκημα για το οποίο έχουν καταδικαστεί εγείρει σοβαρά ερωτήματα, ενώ αναρωτιέται κανείς για ποιο λόγο ένας κρατούμενος που μέχρι τώρα ήταν συνεπής στις υποχρεώσεις του και λάμβανε τακτική άδεια, θα χάσει το δικαίωμα αυτό.
Εδώ όμως ανακύπτει ένα ακόμη πρόβλημα.
Αν κάποιος εκτίει ποινή για αδίκημα που τέλεσε πριν το Νοέμβριο του 2021, οπότε και τροποποιήθηκε για πολλοστή φορά ο νέος ΠΚ, τότε πως θα υπολογιστεί ο χρόνος που απαιτείται, με δεδομένο ότι το άρ. 105Β ΠΚ στην αρχική μορφή του δεν έκανε κανέναν διαχωρισμό, αλλά ίσχυε το ελάχιστο της πραγματικής έκτισης των 2/5 για όλους; Και τι γίνεται αν το αδίκημα τελέστηκε πριν τον Ιούνιο του 2019, όταν το ελάχιστο της πραγματικής έκτισης ήταν 1/3 για όλους;
Ο Σωφρονιστικός Κώδικας παραπέμπει μεν στο άρθρο 105Β ΠΚ, χωρίς να υπάρχει ρητή πρόβλεψη για τους παλαιότερους κρατούμενους στους οποίους δεν εφαρμόζεται η ισχύουσα σήμερα διάταξη, αλλά η προϊσχύσασα, όσον αφορά στην υφ’ όρον απόλυση.
Πάγια αρχή του Ποινικού Κώδικα είναι η αρχή της εφαρμογής της διάταξης που οδηγεί στην ευμενέστερη μεταχείριση του κατηγορουμένου, αρχή που δεν ισχύει στον Σωφρονιστικό Κώδικα. Έτσι, θα πρέπει αυτονόητα για τους παλιότερους κρατούμενους να μην λαμβάνεται υπόψη η παρ. 6 του άρθρου 105Β του ΠΚ, αφού δεν μπορεί να ισχύει άλλη διάταξη του ΠΚ για την υφ’ όρον απόλυση και άλλη για την τακτική άδεια στον ίδιο κρατούμενο.
Για να γίνει πιο κατανοητό, κρατούμενος που τέλεσε ληστεία πριν τον Ιούνιο του 2019 και καταδικάστηκε σε ποινή 10 ετών, για να λάβει άδεια με το νέο Σωφρονιστικό Κώδικα θα πρέπει -θεωρητικά- να έχει μείνει στην φυλακή για 5 έτη. Όμως για να αποκτήσει δικαίωμα σε υφ’ όρον απόλυση, θα πρέπει να έχει μείνει στην φυλακή για περίπου 4 έτη και 4 μήνες (10 Χ 1/3) και να έχει συμπληρώσει 6 έτη συνυπολογιζόμενου του ευεργετικού υπολογισμού (μεροκάματα κ.λπ.). Άρα, αν εφαρμοστεί ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας, αποκτά το δικαίωμα στην υφ’ όρον απόλυση πριν το δικαίωμα στην τακτική άδεια.
Πέραν των ανωτέρω, δεν μπορεί να μείνει ασχολίαστο το γεγονός ότι με τις νέες διατάξεις πολλοί κρατούμενοι φοιτητές δεν θα συνεχίσουν να λαμβάνουν εκπαιδευτικές άδειες, όπως γινόταν μέχρι σήμερα, λόγω των νέων πολύ αυστηρών διατάξεων. Αποτέλεσμα θα είναι να χαθούν εξάμηνα φοίτησης με δυσμενείς συνέπειες όσον αφορά την συνέχιση και την ολοκλήρωση των σπουδών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ούτε λόγος δεν μπορεί να γίνεται πια για ομαλή διαβίωση του κρατουμένου στο κατάστημα κράτησης και ταχύτερη προσαρμογή του στην κοινωνική ζωή, μετά την απόλυσή του, σκοποί που θα έπρεπε να εξυπηρετούνται από ένα ευνομούμενο σωφρονιστικό σύστημα που δεν αποσκοπεί στην εκδίκηση και στην αποθήκευση ανθρώπων για αόριστο χρονικό διάστημα υπό συνθήκες που συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.
Όσο για τον τίτλο του νέου Νόμου «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός Σωφρονιστικού Κώδικα», οι λέξεις για μια ακόμη φορά φαίνεται ότι έχουν χάσει το νόημά τους.
*Ο Γιώργος Κακαρνιάς είναι δικηγόρος Αθηνών.
