Η υπόθεση Νοvartis, μια ομολογουμένως πολύκροτη υπόθεση, έφερε εκτός των άλλων στη δημόσια συζήτηση και τον περιβόητο θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων. Το νομικό πλαίσιο που εισήγαγε τον ανωτέρω θεσμό στην εγχώρια έννομη τάξη, εισήχθη από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ (α.9 Ν.2829/2001), διανθίστηκε από την κυβέρνηση ΝΔ (α.42 Ν.3251/2004), εμπλουτίστηκε και σε επιπλέον αδικήματα από μετέπειτα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ (α.6 Ν.3875/2010) και τροποποιήθηκε εκ νέου από την κυβέρνηση ΠΑ.ΣΟ.Κ-Ν.Δ (α.1 παρ. ΙΕ- 17 Ν.4254/2014). Τέλος, η κυβέρνηση ΣΥ.ΡΙΖ.Α θέσπισε και τον ειδικό φορέα υλοποίησης του προγράμματος προστασίας μαρτύρων (α.19 Ν.4411/2016).
Διαχρονική θέση της μαχόμενης δικηγορίας, όπως και της αριστεράς στο σύνολό της, είναι η επί της αρχής αντίθεση με το θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων, ως μέτρο που θεσπίστηκε και τροποποιείται για την οικοδόμηση ενός πλαισίου σκληρής διεθνούς καταστολής. Η προστασία ευάλωτων μαρτύρων μπορεί να διασφαλιστεί με πολλούς τρόπους, χωρίς να φτάνει μέχρι την ανωνυμία στο ακροατήριο που ελλοχεύει δικονομικούς και δικαιοκρατικούς κινδύνους. Ειδικότερα, η εγχώρια εμπειρία σε υποθέσεις με πολιτική χροιά, κατέδειξε ότι οι προστατευόμενοι μάρτυρες δεν εισέφεραν αποφασιστικά κατά την αποδεικτική διαδικασία. Αναφορικά δε με την προστασία που βασίζεται στην ανωνυμία τους, αντικειμενικά εφόσον καταθέτουν σημαντικές λεπτομέρειες γνωστές σε πολύ στενούς κύκλους ανθρώπων, η αναγνώρισή τους τελικά είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Αντίθετα, το μέτρο χαρακτηρίζεται επικίνδυνο για τα υπερασπιστικά δικαιώματα, καθώς ομολογουμένως είναι ικανό να πλήξει περαιτέρω την ισορροπία εξέτασης της εγκυρότητας αποδεικτικών μέσων μεταξύ διώκτη και διωκόμενου. Με λίγα λόγια, λύνει τα χέρια στις διωκτικές αρχές για κατασκευή κατά το δοκούν μαρτύρων, με ευφάνταστα ονόματα και πλήττει θεμελιώδη και αξιακά δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν σε μια πορεία τριών αιώνων. Η πρόσφατη δήλωση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), Λίνου- Αλέξανδρου Σισιλιάνου, ότι “πρέπει να εξασφαλίζονται αντισταθμιστικοί παράγοντες που συγχρόνως να προστατεύουν και τα δικαιώματα του κατηγορουμένου” κατά την εξέταση προστατευόμενων μαρτύρων, συνοδεύεται από την ασάφεια περί του ποια μπορεί να είναι αυτά.
Ωστόσο, σήμερα ζούμε το παράδοξο, εκείνοι που εισήγαγαν και νομιμοποίησαν το θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων, να ονοματίζουν μάρτυρες που έχουν χαρακτηριστεί από τις αρχές ως τέτοιοι, “κουκουλοφόρους”, “χαφιέδες” και “υποκινούμενους” από σκοτεινά συμφέροντα. Έχουμε έτσι την επανάληψη στην υπόθεση Novartis του σκηνικού που είδαμε στη δίκη της Χρυσής Αυγής: οι κατηγορούμενοι (ή ελεγχόμενοι ως ύποπτοι) δεν τοποθετούνται από θέση αρχής κατά του θεσμού, αλλά αξιώνουν την εξαίρεσή τους από αυτόν! Έτσι, στη δίκη της Χρυσής Αυγής οι κατηγορούμενοι δεν υπέβαλαν ποτέ ενστάσεις αντισυνταγματικότητας του νομικού πλαισίου (ούτε βέβαια για το άρθρο 187, κλπ) αλλά αξίωσαν να αποκαλυφθούν τα στοιχεία των μαρτύρων “γιατί δεν κινδυνεύουν”! Κατ’ αναλογία, οι πολιτικοί φορείς (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ) που ψήφισαν το νομικό πλαίσιο των προστατευόμενων αξιώνουν τώρα την εξαίρεση των στελεχών του πολιτικού συστήματος που ελέγχονται για το σκάνδαλο Novartis. Αν τους έπιασε ο πόνος για τους “κουκουλοφόρους” μάρτυρες, ας ψηφίσουν την κατάργηση του θεσμού: ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα!
Από την άλλη πλευρά, η αξιωματική αντιπολίτευση του ΣΥΡΙΖΑ και προ ολίγου κυβέρνηση, που έως το 2014 καταψήφιζε και κατήγγειλε το μέτρο, φαίνεται ότι έχει επενδύσει στους προστατευόμενους μάρτυρες την αντιπολιτευτική της τακτική, στο χαρακτηριζόμενο ως “το μεγαλύτερο σκάνδαλο από συστάσεως του Ελληνικού Κράτους”, αναβαθμίζοντας επικοινωνιακά τη σημασία των καταθέσεών τους. Όσοι εγκαταλείπουν τη σύγκρουση με το κεφάλαιο και το κράτος, επενδύοντας στη δικαστική εξουσία για την αντιμετώπιση της ενδημικής διαφθοράς καπιταλιστικών εταιρειών και πολιτικών στελεχών, όχι μόνο θα απογοητευτούν αλλά θα εγκαταλείψουν ακόμα και χαρακώματα που μέχρι χτες και οι ίδιοι υπεράσπιζαν.
Έτσι, βρισκόμαστε στο σημείο να εκτυλίσσεται ενωπιόν μας ένα σήριαλ, στο οποίο πρωταγωνιστούν βουλευτές, ανώτεροι και ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί, υπουργοί, πρώην και νυν πρωθυπουργοί, το FBI, κάποιες φιγούρες ντυμένες με ενδυμασία καθολικού καλόγηρου της OPUS DEI και μια μεγάλη πολυεθνική εταιρεία, που αποκόμισε και αποκομίζει δισεκατομμύρια από το εμπόριο φαρμάκου στη χώρα μας και διεθνώς. Αυτό είναι το πιο μεγάλο σκάνδαλο, η ραγδαία αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης την τελευταία δεκαετία, η αυθαίρετη τιμολόγηση και η διαχρονική ασυδοσία των πάσης φύσεως εταιριών στο χώρο της υγείας, με την ανοχή και τη συνεργασία των κυβερνήσεων έως σήμερα, πάντοτε με το απαραίτητο αντίτιμο.
Σε όσους ανακάλυψαν σήμερα τους νόμους που οι ίδιοι ψήφισαν ή δεν ψήφισαν, αφιερώνουμε τη φράση του Γκράουτσο Μαρξ, μεγάλου κωμικού και συγγραφέα (1890-1977): “Αυτές είναι οι αρχές μου. Και αν δεν σου αρέσουν… εντάξει, έχω κι άλλες”.
