Το νέο lockdown είναι από συνταγματική άποψη ακόμα πιο προβληματικό από το προηγούμενο. Τον Μάρτιο, ο γενικός περιορισμός (ουσιαστικά απαγόρευση με περιοριστικά οριζόμενες εξαιρέσεις) της κυκλοφορίας δικαιολογήθηκε από τη συνταγματική θεωρία κυρίως με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας. Το «τεστ αναλογικότητας» επιβάλλει την εξέταση της συνταγματικότητας του σκοπού των νομοθετικών περιορισμών των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της καταλληλότητας και της αναγκαιότητάς τους και, τέλος, τη συνολική συνταγματική στάθμιση των νομοθετικών επιλογών.
Οι πράξεις και (ιδίως) οι παραλείψεις της κυβέρνησης κατά τους 8 μήνες που έχουν περάσει από τον Μάρτιο, όμως, προκαλούν εύλογες απορίες για τη σημερινή απόφαση. Παρότι η κυβέρνηση είχε επικαλεστεί την ανάγκη να κερδηθεί χρόνος για την ενίσχυση του συστήματος υγείας, δεν έκανε τίποτα ουσιαστικό σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Επιπλέον, δεν λήφθηκαν στοχευμένα μέτρα για την προστασία των ευπαθών κατηγοριών που κινδυνεύουν περισσότερο (π.χ. επέκταση της «βοήθειας στο σπίτι»). Αντ’ αυτών, είδαμε μια αντιφατική πολιτική που στοχοποιούσε τους νέους την ίδια στιγμή που αδιαφορούσε για τον συνωστισμό στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Η διαρκής αναφορά στην ατομική ευθύνη δεν συνοδεύτηκε από την αντίστοιχη εκπλήρωση των συνταγματικών υποχρεώσεων του κράτους απέναντι στους πολίτες.
Αυτή η εικόνα συμπληρώνεται από μια τραγελαφική προχειρότητα, που αφαιρεί το έδαφος από οποιαδήποτε προσπάθεια σοβαρής συζήτησης για την αναγκαιότητα ή την καταλληλότητα των μέτρων. Ενδεικτικά, η ΚΥΑ που προέβλεψε το lockdown στη Θεσσαλονίκη (ΦΕΚ B’ 4831) επιτρέπει από τις 21.00 ώς τις 5.00 την ατομική κίνηση με κατοικίδιο ζώο αλλά όχι και χωρίς αυτό! Η μη τήρηση των κανόνων καλής νομοθέτησης σε όλη την κρίσιμη περίοδο και το αδιαφανές πέπλο που καλύπτει το σκεπτικό λήψης του εκάστοτε λαμβανόμενου μέτρου έχουν πλέον γενικευτεί.
Αντίστοιχα, το lockdown αναμένεται να επιφέρει νέο πλήγμα στις δημοκρατικές ελευθερίες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ελευθερίας της συνάθροισης (άρθρο 11 του Συντάγματος), η άσκηση της οποίας δεν αναφέρεται πουθενά ως εξαίρεση στην παραπάνω ΚΥΑ όπως συνέβαινε σε προηγούμενες (π.χ. ΦΕΚ B’ 4829). Η έμμεση αναστολή όμως ενός θεμελιώδους δικαιώματος δεν είναι συνταγματικά ανεκτή. Περαιτέρω, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος η πανδημία να μετατραπεί σε όχημα για περιορισμό της αντιπολιτευτικής κριτικής, όπως συνέβη πρόσφατα με τη σκανδαλώδη επιλεκτική ενίσχυση συγκεκριμένων ΜΜΕ. Είναι αναγκαία η θεσμοθέτηση της παροχής δωρεάν ραδιοτηλεοπτικού χρόνου στα κόμματα εντός και εκτός Βουλής (και αναλογικά σε κοινωνικούς φορείς) κατά το πρότυπο των σχετικών προβλέψεων για την προεκλογική περίοδο.
Ολα τα παραπάνω δεν μειώνουν σε καμία περίπτωση τη σημασία της τήρησης των αναγκαίων υγειονομικών μέτρων για την προστασία όλων μας, ιδίως των πιο ευπαθών. Η ατομική ευθύνη, όμως, δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιείται από τους κυβερνώντες σαν φύλλο συκής για να κρύψει τις δικές τους παραλείψεις ενώ πρωτίστως εκείνοι είναι επιφορτισμένοι με το υψηλό καθήκον προστασίας της δημόσιας υγείας.
* Ο Χαράλαμπος Κουρουνδής είναι διδάκτορας Νομικής ΑΠΘ, μέλος Δ.Σ. Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών (6/11/2020).
n
