Η Εναλλακτική Παρέμβαση για το ναυάγιο της Πύλου: Ένα κρατικό έγκλημα που περιμένει να δικαστεί (Ανακοίνωση ΕΠΔΑ, 28/6/2023)
Εκφράζουμε τη βαθιά οδύνη μας για τον θάνατο εκατοντάδων συνανθρώπων μας στο ναυάγιο στα ανοιχτά της Πύλου την 14η Ιουνίου του 2023 και δηλώνουμε την αλληλεγγύη μας στις οικογένειες, τους οικείους τους, αλλά και στα επιζώντα θύματα. Ως Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή βρεθήκαμε από την πρώτη στιγμή στο δρόμο, συμμετέχοντας με μπλοκ στη μεγάλη διαδήλωση διαμαρτυρίας της 15ης Ιουνίου στην Αθήνα. Το πολύνεκρο αυτό ναυάγιο είναι το μεγαλύτερο κρατικό έγκλημα στα σύνορα του ελληνικού κράτους. Εκατοντάδες ανθρώπινες ζωές θα μπορούσαν να έχουν διασωθεί, με δεδομένο ότι για πάνω από 13 ώρες (ήδη από τις 12:47 της 13/6) το πλοίο είχε εντοπιστεί από τη Frontex [1] και τις ελληνικές αρχές [2], στον χώρο ευθύνης (FIR) των οποίων βρισκόταν. Οι επιβαίνοντες στο πλοίο είχαν ήδη σημάνει κατάσταση κινδύνου με κλήση προς την οργάνωση Watch The Med – Alarm Phone στις 15:17 (ελληνική ώρα) [3], η οποία με τη σειρά της ενημέρωσε τις ελληνικές αρχές στις 17:53, ενώ και μόνο η εικόνα ενός σιδερένιου σαπιοκάραβου, χωρίς σημαία, με εκατοντάδες (ίσως και 700) επιβαίνοντες και από κάποια στιγμή χωρίς δυνατότητα κίνησης [4], δεν άφηνε καμία αμφιβολία για την ανάγκη διάσωσης. Σύμφωνα με στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, κυβερνήτης του εμπορικού πλοίου Faithful Warrior που προσήλθε στο σημείο κατόπιν εντολής του Ελληνικού Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης είχε ήδη ενημερώσει το Κέντρο από τις 21:45 της 13/6 ότι “το σκάφος κλειδωνιζόταν επικίνδυνα λόγω των υπεράριθμων ατόμων σε όλα τα καταστρώματα”, γεγονός που έχει καταγράψει στην Αναφορά του [5]. Δεν καταλείπεται λοιπόν καμία αμφιβολία ότι οι ελληνικές αρχές είχαν θετικές πληροφορίες, πολλές ώρες πριν το ναυάγιο (το οποίο έλαβε χώρα στις 02:00 της 14/6 παρόντος του Ελληνικού Λιμενικού) ότι το σκάφος βρισκόταν σε σοβαρό και επικείμενο κίνδυνο (“φάση κινδύνου”), δημιουργώντας έτσι υποχρέωση διάσωσης, όπως προβλέπει η Διεθνής Σύμβαση του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ) για την θαλάσσια έρευνα και διάσωση (Search and Rescue – SAR) που υπογράφτηκε στο Αμβούργο το 1979, στην οποία η Ελλάδα προσχώρησε το 1980 και έχει κυρωθεί στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν. 1844/1989 (βλ. Κεφάλαιο 5, παρ. 5.2, περ. 3.1). Παρ’ όλα αυτά, το σκάφος του Λιμενικού Σώματος που προσήλθε στο σημείο δεν προέβη σε οποιαδήποτε ενέργεια διάσωσης, όπως το ίδιο το Λιμενικό δηλώνει.
Διαβάζουμε, περαιτέρω, με ανησυχία τις καταγγελίες επιζώντων που βλέπουν το φως της δημοσιότητας σε διεθνή [6] και ελληνικά ΜΜΕ [7] για απόπειρα ρυμούλκησης του πλοίου από το σκάφος του ελληνικού Λιμενικού, που πιθανόν να είχε ως συνέπεια το αναποδογύρισμα και τη βύθισή του. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, οι καταγγελίες αυτές έχουν πλέον κατατεθεί ενόρκως και ενώπιον των ανακριτικών αρχών [8], θέτοντας με οξύτητα το ζήτημα όχι μόνο παραλείψεων αλλά και πράξεων των κρατικών οργάνων που οδήγησαν στο επελθόν θανατηφόρο αποτέλεσμα. Κι όμως, από ο,τι πληροφορούμαστε, η ποινική δίωξη περιορίζεται ακόμα στους συλληφθέντες ως “διακινητές”, μια γνώριμη πρακτική των εισαγγελικών και δικαστικών αρχών της χώρας μας να αναζητούν τους διακινητές εντός των ομάδων των μεταναστών και των προσφύγων που διέρχονται τα σύνορα και των μέσων με τα οποία αυτοπεραιώνονται. Θυμίζουμε ότι η Ελλάδα έχει ηδη καταδικαστεί ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για αντίστοιχη υπόθεση επαναπροώθησης με ρυμούλκηση που είχε ως συνέπεια τον θάνατο προσφύγων στο Φαρμακονήσι το 2015 (υπόθεση Σάφι κατά Ελλάδας) [9].
Ζητάμε, για τους λόγους αυτούς, τη διερεύνηση ποινικών ευθυνών των κρατικών οργάνων που επελήφθησαν της επιχείρησης διάσωσης του πλοίου ανοιχτά της Πύλου. Συγκεκριμένα, πρεπει να διαταχθεί προκαταρκτική εξέταση για τέλεση κακουργηματικών πράξεων, και ιδιαίτερα της κακουργηματικής έκθεσης (άρθρο 306 Ποινικού Κώδικα) και της ανθρωποκτονίας (άρθρα 299 και 15 του Ποινικού Κώδικα). Στο πλαίσιο της προκαταρκτικής, πρέπει να κληθούν για ανωμοτί εξηγήσεις τουλάχιστον ο κυβερνήτης του πλοίου του Λιμενικού Σώματος που προσήλθε στο σημείο, ο υπεύθυνος του θαλάμου επιχειρήσεων του Λιμενικού Σώματος κατά το χρονικό διάστημα της επιχείρησης και ο επικεφαλής του Λιμενικού Σώματος.
Επισημαίνουμε ότι καμία ποινική διερεύνηση δεν θα είναι πλήρης και αξιόπιστη αν δεν τεθούν υπόψιν των ανακριτικών και εισαγγελικών αρχών οι εντολές που δόθηκαν στον κυβερνήτη του πλοίου του Λιμενικού Σώματος από τους ανωτέρους του, όπως αυτές προκύπτουν από τις καταγεγραμμένες επικοινωνίες του κυβερνήτη με το Κέντρο Επιχειρήσεων, καθώς και του Κέντρου επιχειρήσεων με τον επικεφαλής του Λιμενικού Σώματος (ηχητικά, sms, τηλεφωνικές συνομιλίες, email, κοκ), καθόλο το επίμαχο 24ωρο από τη γνωστοποίηση πλεύσης του σκάφους μέχρι τη βύθισή του.
Προειδοποιούμε ότι οι δημόσιες τοποθετήσεις αξιωματούχων του Λιμενικού Σώματος και οι διαδικαστικές προανακριτικές πράξεις ενώπιόν του πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη επιφύλαξη, καθώς αξιωματούχοι του Λιμενικού βρίσκονται ελεγχόμενοι για την τέλεση αξιόποινων πράξεων, εξ αυτού δε του λόγου είναι πιθανό μια κακώς εννοούμενη συναδελφική αλληλεγγύη να διαφθείρει τα μέσα της αποδεικτικής διαδικασίας.
Εφιστούμε την προσοχή στις πολιτικές ευθύνες που αντιστοιχούν σε κυβερνητικούς και κρατικούς αξιωματούχους των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φυσικά της Ελλάδας, που με τη στοχοποίηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών πληθυσμών, την οικοδόμηση φραχτών, την εισαγωγή πολεμικής ορολογίας απέναντι σε κατεξοχήν ευάλωτους ανθρώπους που μετακινούνται εξαιτίας των πολέμων και της ακραίας φτώχειας (“θωράκιση συνόρων”, “αποτροπή”, “υβριδική απειλή”, κοκ), συνέβαλαν καθοριστικά στους μαζικούς πνιγμούς και τα εγκλήματα στα σύνορα. Οι πολιτικοί παράγοντες που επιλέγουν αυτή τη ρητορική και αυτές τις πρακτικές δεν είναι τιμωροί, αλλά συνεργοί και χορηγοί των διακινητών, αυξάνοντας το κόστος της μετανάστευσης και της προσφυγιάς, πολλές φορές με αίμα.
Απευθυνόμαστε στους διεθνείς οργανισμούς που έχουν προβεί σε σχετικές δηλώσεις για την ανάγκη “ανεξάρτητης”, “ενδελεχούς” και “διαφανούς” διερεύνησης των συνθηκών που οδήγησαν στο πολύνεκρο ναυάγιο (βλ. τις από 15/6/2023 δηλώσεις του Ειδικού Απεσταλμένου του UNHCR για την Δυτική και Κεντρική Μεσόγειο Vincent Cochetel [10], την από 17/6/2023 δήλωση των IOM και UNHCR [11], τις από 19/6/2023 δηλώσεις της εκπροσώπου τύπου της Κομισιόν Anitta Hipper [12], κοκ) επισημαίνοντας ότι: οι ελληνικές αρχές δεν προσφέρουν τα εχέγγυα μια τέτοιας διερεύνησης, δεδομένης της καταγεγραμμένης αποτυχίας τους προς διερεύνηση πλήθους καταγγελιών για παράνομες επαναπροωθήσεις στα ελληνικά χερσαία και υδάτινα σύνορα τα τελευταία χρόνια, στοιχειοθετημένων πλέον από την Έκθεση του Μηχανισμού Καταγραφής Περιστατικών Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών (Ιανουάριος 2023) υπό την αιγίδα της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου [13].
Προτείνουμε την, με κάθε δυνατό τρόπο, ενεργό εμπλοκή διεθνών οργανισμών και ενώσεων δικαιωμάτων στο έργο της διερεύνησης των αιτίων του πολύνεκρου ναυαγίου και συγκεκριμένα: την οργάνωση ανεξάρτητης διερεύνησης υπό την αιγίδα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), την αποστολή διεθνών παρατηρητών στην Ελλάδα με σκοπό την επικοινωνία με τις ελληνικές αρχές και την κοινωνία των πολιτών, την αποστολή δικαστικών αιτημάτων προς τις ελληνικές αρχές από τρίτες ενδιαφερόμενες έννομες τάξεις, την οργάνωση ανεξάρτητων επιτροπών διερεύνησης από διεθνείς ενώσεις δικαιωμάτων, την κινητοποίηση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, κοκ.
Απαιτούμε από τους Δικηγορικούς Συλλόγους να καταδικάσουν το κρατικό έγκλημα και να λάβουν πρωτοβουλίες για την υλική και νομική συνδρομή των θυμάτων, όπως αντιστοιχεί στον θεσμικό τους ρόλο. Η – μέχρι σήμερα – απόλυτη αφωνία της διοίκησης του ΔΣΑ για το ναυάγιο είναι ντροπιαστική για το δικηγορικό σώμα. Χαιρετίζουμε τη θαρραλέα δήλωση του προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Καλαμάτας συναδέλφου Κώστα Μαργέλη.
Στηρίζουμε κάθε πρωτοβουλία που αποσκοπεί στην αποκάλυψη της αλήθειας και την απόδοση δικαιοσύνης για τα θύματα του πολύνεκρου ναυαγίου της 14/6/2023 – νεκρούς και επιζήσαντες – καθώς και για τις οικογένειές τους. Οι βασικές αιχμές της καμπάνιας αυτής θα πρέπει να είναι: “Δικαιοσύνη για τα θύματα του ναυαγίου της Πύλου – Σταματήστε τα κρατικά εγκλήματα στα σύνορα”. Τα αιτήματα του αντιρατσιστικού κινήματος για άσυλο στους πρόσφυγες, χαρτιά στους μετανάστες, κοινούς αγώνες ντόπιων και μεταναστριών/ών είναι σήμερα πιο επίκαιρα από ποτέ, ώστε να μην επαναληφθεί αντίστοιχο μαζικό έγκλημα στο μέλλον.
Παραπομπές
1 https://frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/frontex-statement-following-tragic-shipwreck-off-pylos-dJ5l9p
2 https://www.hcg.gr/el/drasthriothtes/eyreia-epixeirhsh-ereynas-kai-diaswshs-allodapwn-se-die8nh-ydata-sth-8alassia-perioxh-47-nm-notiodytika-pyloy/
3 https://alarmphone.org/en/2023/06/14/i-aspida-tis-evrwpis/
4 Greece boat disaster: BBC investigation casts doubt on coastguard’s claims, By Nick Beake, Europe correspondent & Kostas Kallergis, senior Europe producer, https://www.bbc.com/news/world-europe-65942426
5 Αποκάλυψη: Όλη η αναφορά του πλοιάρχου του εμπορικού Faithful Warrior – Λεπτό προς λεπτό το ναυάγιο (Έγγραφο), https://www.documentonews.gr/article/apokalypsh-oli-i-anafora-toy-ploiarxoy-toy-emporikoy-faithful-warior-lepto-pros-lepto-to-nayagio-eggrafo/
6 Ενδεικτικά: Möglicherweise waren Push-Backs der Küstenwache Schuld am Bootsunglück in Griechenland, 17.06.2023, 09:46, https://www1.wdr.de/nachrichten/bootsunglueck-mittelmeer-interview-bamdad-esmaili-100.html
7 Ενδεικτικά: Τα τελευταία λεπτά πριν από τη βύθιση – Μαρτυρίες επιζώντων στην «Κ», Ιωάννα Μπρατσιάκου Ελβίρα Κρίθαρη, https://www.kathimerini.gr/society/562478758/ta-teleytaia-lepta-prin-ti-vythisi-martyries-epizonton-stin-k/
8 Νέα δεδομένα για το ναυάγιο στην Πύλο (του Γιάννη Σουλιώτη, Καθημερινή, 20/6/2023) στο: https://www.kathimerini.gr/society/562479193/nea-dedomena-gia-to-nayagio-stin-pylo/
9 https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22itemid%22:[%22001-218457%22]}
10 https://edition.cnn.com/videos/world/2023/06/15/exp-un-migrant-shipwreck-mediterranean-unhcr-live-061502pseg1-cnni-world.cnn
11 IOM and UNHCR Call for Decisive Action Following Mediterranean Tragedy (17/6/2023) στο: https://unofficeny.iom.int/news/iom-and-unhcr-call-decisive-action-following-mediterranean-tragedy
12 https://www.politico.eu/article/greece-eu-commission-shipwreck-mediterranean-sea-muted-response-on-greek-migrant-wreck/
13 https://nchr.gr/images/pdf/nea_epikairothta/deltia_tupou/2023/Interim_Report_Mechanism_gr.pdf
