Αναδημοσιεύουμε συνέντευξη της Αγγελικής Σεραφείμ, δικηγόρου και πρώην συμβούλου στο ΔΣ του ΔΣΑ με την Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή. Τη συνέντευξη πήρε η Ντίνα Δασκαλοπούλου για τη Εφημερίδα των Συντακτών (11/4/2022).
Εκατομμύρια άνθρωποι πουλιούνται κι αγοράζονται κάθε μέρα στα σκλαβοπάζαρα του πλανήτη – ακόμα και μικρά παιδιά. Ανθρωποι από χώρες διαλυμένες από τον πόλεμο ή τη φτώχεια καταλήγουν στα δίχτυα κυκλωμάτων που τους εκμεταλλεύονται εργασιακά ή σεξουαλικά. Στην Ελλάδα δυστυχώς είμαστε μάρτυρες και των δύο μορφών εκμετάλλευσης και κακοποίησης ανθρώπων.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε και πάλι στη δημόσια συζήτηση τη ζοφερή πραγματικότητα του τράφικινγκ, αν και η απειλή για τους κατατρεγμένους των πολέμων δεν είχε ποτέ εκλείψει. Συζητάμε με την Αγγελική Σεραφείμ, νομική σύμβουλο του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για την προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (ΕΜΑ) στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), για το εμπόριο ανθρώπων και για τα όπλα που έχουν η πολιτεία και η κοινωνία για την αντιμετώπισή του.
● Οταν μιλάμε για εμπορία ανθρώπων, στον νου των περισσότερων έρχεται η σεξουαλική εκμετάλλευση, ωστόσο οι άνθρωποι μπορεί να πουλιούνται σε σκλαβοπάζαρα και για λόγους εργασίας. Ποια είναι η εικόνα που έχουμε για το τι συμβαίνει στην Ελλάδα σε βάθος χρόνου;
Πράγματι, η λέξη «τράφικινγκ» φέρνει συνήθως στον νου μας τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Παρότι καταγράφεται ως πλειοψηφική διεθνώς, υπάρχει (και τιμωρείται αντίστοιχα) η εργασιακή εκμετάλλευση, αλλά και άλλοι τρόποι αποκόμισης «παράνομου περιουσιακού οφέλους», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Ποινικός Κώδικας: η αφαίρεση οργάνων, η εξαναγκαστική επαιτεία, η εξαναγκαστική εγκληματικότητα, ο εξαναγκαστικός γάμος.
Ας μην έχουμε, επίσης, στο μυαλό μας μόνο εικόνες π.χ. δουλεμπορίου στη Λιβύη. Θυμάστε ότι η εργασιακή εκμετάλλευση διαπιστώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο –και μετέπειτα από τον Αρειο Πάγο– και στις συνθήκες εργασίας των εργατών γης στη Μανωλάδα. Η εκμετάλλευση δεν προϋποθέτει τη σωματική βία ή τις απειλές ζωής απαραίτητα, ώστε να εξαναγκαστεί το θύμα να παράσχει τις υπηρεσίες του. Αυτό που τονίζει πολύ εύστοχα και ο Αρειος Πάγος είναι ότι η χειραγώγηση και ο έλεγχος του θύματος μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς –μη εξόφθαλμα βίαιους– τρόπους.
● Ποιο είναι το προφίλ του θύματος και πώς πέφτει στα χέρια των εμπόρων;
Ολα τα άτομα μπορεί να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης κάθε μορφής. Προσπαθούμε να αποφύγουμε την κατασκευή στερεοτύπων, γιατί αν πούμε για παράδειγμα ότι συνήθως το θύμα είναι μια νέα γυναίκα αλλοδαπής καταγωγής που εξαναγκάζεται π.χ. στην πορνεία, ουσιαστικά συμβάλλουμε στην κατασκευή ενός «καλουπιού» από το οποίο αποκλείονται τα μεγαλύτερα σε ηλικία πρόσωπα, οι υγιείς και αρτιμελείς άνδρες, τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ, Ελληνες πολίτες κ.λπ. Είναι λάθος να περιμένουμε να δούμε μελανιές και τραύματα για να «πειστούμε» ότι το θύμα δεν συναίνεσε στην εκμετάλλευσή του.
Επίσης η φτώχεια, η ελλιπής κατοχύρωση δικαιωμάτων, η ανεπαρκής απόκριση των ελεγκτικών μηχανισμών, αλλά και των φορέων προστασίας, είναι παράγοντες που καθιστούν εύφορο το έδαφος για την ανάπτυξη αυτής της εγκληματικής δραστηριότητας, καθώς αφήνουν τα θύματα εκτεθειμένα χωρίς δίχτυ προστασίας. Πολύ ευκολότερα μπορεί να εξαπατηθεί ένας απελπισμένος άνθρωπος ή να υπομείνει την εκμετάλλευσή του ένας άνθρωπος που δεν έχει πού να αποταθεί για βοήθεια.
● Τι γίνεται με τα ανήλικα θύματα;
Με βάση τα στατιστικά στοιχεία του ΕΜΑ, στην Ελλάδα καταγράφεται ως πιο συχνή μορφή εκμετάλλευσης των παιδιών η εξαναγκαστική επαιτεία τους και μάλιστα συχνά με δράστες τους γονείς ή στενούς συγγενείς. Αυτονόητη είναι λοιπόν η αναγκαιότητα της άμεσης απόκρισης του συστήματος παιδικής προστασίας και της ενεργούς εμπλοκής των εισαγγελέων ανηλίκων.
● Ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί τον εύλογο φόβο ότι προσφύγισσες και παιδιά θα πέσουν θύματα εμπορίας. Εχετε εικόνα για το τι συμβαίνει;
Σειρά ρεπορτάζ, με πιο πρόσφατο αυτό του BBC, αλλά και αναφορές διεθνών ΜΚΟ, τονίζουν τον κίνδυνο εκμετάλλευσης προσφύγων που εγκαταλείπουν την Ουκρανία. Στην Ελλάδα έχουμε μέχρις ώρας κάποιες αναφορές στην ουκρανική κοινότητα ότι γυναίκες δέχονται προτάσεις να παρέχουν οικιακές εργασίες με μοναδικό αντάλλαγμα τη στέγασή τους. Ωστόσο όλοι οι φορείς, αλλά και η ουκρανική κοινότητα, προσπαθούμε να λειτουργήσουμε προληπτικά προς το παρόν, ενημερώνοντας τόσο για τέτοιους κινδύνους όσο και για τηλεφωνικές γραμμές όπου μπορούν να ζητήσουν βοήθεια. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η έκδοση ενημερωτικών φυλλαδίων προς τα δυνητικά θύματα, αλλά και τους επαγγελματίες πρώτης γραμμής.
● Πώς δουλεύει ο ΕΜΑ; Πώς προστατεύει τα θύματα και πώς μπορούν να στηρίξουν οι πολίτες;
Ο ΕΜΑ είναι μια πλατφόρμα συντονισμού και συνεργειών όλων των φορέων –δημόσιου τομέα και κοινωνίας πολιτών– οι οποίοι εντοπίζουν και/ή παρέχουν προστασία στα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Η καθημερινή του διαχείριση, δηλαδή η παραλαβή αναφορών για θύματα που εντοπίζονται, η επεξεργασία των δεδομένων, η παρακολούθηση της υπόθεσής τους, η υποστήριξη των επαγγελματιών στο έργο τους, γίνεται από την ομάδα διαχείρισης του ΕΜΑ στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Για το ΕΚΚΑ, έναν κρατικό φορέα με μακροχρόνια εμπειρία στην προστασία θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, με τις τηλεφωνικές γραμμές (197 και 1107), τους Ξενώνες για Γυναίκες Θύματα Βίας και τα Κέντρα Κοινωνικής Στήριξης, η συντονισμένη παρέμβαση όλων των εμπλεκόμενων Φορέων είναι απολύτως αναγκαία συνθήκη για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των θυμάτων μέσα από την ολοκληρωμένη προστασία τους. Παράλληλα, η εποπτεία και ο συντονισμός του ΕΜΑ γίνεται από το Γραφείο του Εθνικού Εισηγητή για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων στο υπουργείο Εξωτερικών.
Η λειτουργία του ΕΜΑ φιλοδοξεί να βελτιώσει τη θέση των θυμάτων με τον καλύτερο συντονισμό των υπαρχουσών υπηρεσιών, τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς τους, την ανάδειξη των κενών στο πλαίσιο προστασίας, αλλά και την τροφοδότηση των πρωτοβουλιών συνηγορίας και των επίσημων πολιτικών με στοιχεία για το φαινόμενο στην Ελλάδα.
Ως πολίτες μπορούμε να μην προσπερνάμε τις ενδείξεις ότι κάποιος άνθρωπος χρειάζεται βοήθεια και να ειδοποιούμε τις Αρχές για να παρέμβουν, ως καταναλωτές να ασκούμε πίεση για τη διασφάλιση του σεβασμού των εργασιακών δικαιωμάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες και γενικά να ασκούμε πάντα πίεση ώστε το κράτος να επιτελεί τον ρόλο του για την αποτροπή της εμπορίας ανθρώπων, την καταπολέμησή της και την αποτελεσματική προστασία των θυμάτων της.
Το πρόγραμμα «Ασυλο και Μετανάστευση» (Αντιμετώπιση επειγουσών αναγκών για την υποδοχή και καταγραφή των αιτούντων άσυλο και για τη στέγαση ευάλωτων ομάδων) στην Ελλάδα, ύψους 16,5 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτείται από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (EEA Grants) 2014-2021, με Διαχειριστή Επιχορήγησης τη ΣΟΛ Crowe σε συνεργασία με τη HumanRights360. Στο πλαίσιο του προγράμματος υλοποιείται το έργο Greece Capacity Building Project από το NORCAP/ NRC (Νορβηγικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες), που φιλοδοξεί να συμβάλει στη διασφάλιση της νομικής προστασίας, την υποστήριξη και τη φροντίδα για τους πιο ευάλωτους αιτούντες άσυλο, με έμφαση στα ασυνόδευτα παιδιά.
Περισσότερες πληροφορίες: https://www.asylumandmigration-eeagrants.gr
