Δικηγορία και μητρότητα: πάνε άραγε μαζί;
Ποιες παροχές δικαιούται σήμερα η μητέρα δικηγόρος και ποια η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει;
Γράφει η δικηγόρος Αθηνών Αναστασία Σταυροπούλου.
Η εικόνα μιας γυναίκας με ένα βρέφος στο ένα χέρι, το άλλο χέρι στον υπολογιστή ή το τηλέφωνο, εν μέσω χαοτικής αναζήτησης για τις προβλεπόμενες παροχές σε ένα σύμπαν γραφειοκρατίας, είναι μάλλον ένα βίωμα που μοιράζονται οι γυναίκες δικηγόροι, από πάρα πολύ νωρίς μετά τον τοκετό.
Είναι κοινό μυστικό ότι το δικηγορικό επάγγελμα ασκείται σε συνθήκες που είναι εχθρικές για τις μητέρες δικηγόρους. Διαρκής πίεση, ανελαστικές προθεσμίες, εξαντλητικά ωράρια αρκούν από μόνα τους για να καταστήσουν εξοντωτική την ήδη δύσκολη καθημερινότητα της νέας μητέρας. Σε αυτά προστίθενται η εγκατάλειψη από το κράτος και η διάλυση κάθε ίχνους κοινωνικής υποδομής για την στήριξη των νέων οικογενειών, ώστε να τίθεται ουσιαστικά το ερώτημα της ύπαρξης ενός ιδιότυπου, de facto ασυμβιβάστου μεταξύ μητρότητας και άσκησης της δικηγορίας.
Αυτή η πραγματικότητα εντείνει το φαινόμενο της «μεγάλης εξόδου» από το επάγγελμα της δικηγορίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. Πολλοί και πολλές συνάδελφοι, ιδιαίτερα νέοι και νέες δικηγόροι, αναζητούν άλλες επαγγελματικές διεξόδους εγκαταλείποντας μια δικηγορία που γίνεται ολοένα και λιγότερο ελκυστική. Και γιατί άραγε να είναι, όταν η προοπτική της αυτοαπασχολούμενης δικηγορίας στερεύει υπό το βάρος της εξάπλωσης των μεγάλων δικηγορικών εταιριών, ενώ στην απέραντη ζούγκλα της μισθωτής δικηγορίας και της δικηγορίας με «μπλοκάκι» επικρατεί χάος, εκμετάλλευση, έλλειψη προστατευτικού πλαισίου;
- Ποια μέτρα οικονομικής ενίσχυσης προβλέπονται;
Συνολικά η ενίσχυση που μπορεί να λάβει μία μητέρα δικηγόρος είναι α) εφάπαξ ποσό 800 ευρώ επίδομα μητρότητας από τον ΕΚΦΑ (αρ. 15 ν. 4670/2020) β) την ειδική παροχή προστασίας μητρότητας, για άγνωστο διάστημα λόγω της ασάφειας των προϋποθέσεων (151 του ν. 5078/2023) γ) το εφάπαξ επίδομα γέννησης, εφόσον το οικογενειακό εισόδημα δεν υπερβαίνει τις 40.000 ευρώ δ) την έκτακτη ενίσχυση του ΔΣΑ με το ποσό των ποσό 300 ευρώ στις άμισθες και 100 ευρώ στις έμμισθες (για όσες γέννησαν εντός του 2023 και έχουν οικογενειακό εισόδημα έως 50.000 ευρώ) και αντίστοιχες παροχές για τα μέλη των λοιπών δικηγορικών συλλόγων. Επιπλέον, υπάρχει δυνατότητα για μείωση του ποσού ασφαλιστικών εισφορών για την κύρια σύνταξη λόγω μητρότητας για διάστημα 12 μηνών (αρ. 141 ν. 3655/08).
Η κυβέρνηση επαίρεται για την επέκταση της ειδικής παροχής προστασίας μητρότητας και στις ελεύθερες επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενες και αγρότισσες μητέρες, μια ρύθμιση που υπαγορεύεται από τις θεμελιώδεις αρχές της ισότητας και ισότιμης μεταχείρισης των διοικουμένων. Η πραγματικότητα, βέβαια, είναι πολύ διαφορετική από την εικόνα που παρουσιάζει η κυβέρνηση, ιδίως ενόψει ευρωεκλογών: στις δικαιούχους χορηγείται ποσό ίσο με το βασικό μισθό για διάστημα κατ’ ανώτατο 9 μηνών. Παρότι δε η πλατφόρμα για αιτήσεις άνοιξε τέλη Απριλίου (ενώ η επέκταση είχε ψηφιστεί και τεθεί σε ισχύ από το Νοέμβριο 2023), ακόμη και στα τέλη Μαΐου δεν έχουν ξεκαθαρίσει κρίσιμα (και προφανή) ερωτήματα για το καθεστώς χορήγησης του επιδόματος σε ελεύθερους επαγγελματίες, όπως λόγου χάρη εάν υπάρχει ή όχι, προϋπόθεση αποχής από την δικηγορική εργασία ή/και μη έκδοσης παραστατικών (ΑΠΥ και ΤΠΥ) κατά το διάστημα χορήγησης του επιδόματος.
Σε κάθε περίπτωση, το ποσό του κατώτατου μισθού μηνιαίως (780€ έως 31.3.2024 και 830€ από 1.4.2024) σε καμία περίπτωση δεν επαρκεί για να καλύψει βασικές ανάγκες μιας οικογένειας και τις ανάγκες φροντίδας ενός βρέφους, δεδομένης της ανεξέλεγκτης ακρίβειας και του καλπάζοντος πληθωρισμού σε διατροφικά είδη, βρεφικά είδη κ.ά. Τα ποσά, δηλαδή, που διαφημίζει το κυβερνητικό μάρκετινγκ εξανεμίζονται στις συνθήκες ανεξέλεγκτης ακρίβειας, την οποία η κυβέρνηση αρνείται να αντιμετωπίσει, αποστέλλοντας επιστολές στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την παράκληση …μήπως θα μπορούσε κάτι για την ακρίβεια.
Αλλά και πέραν αυτού, οι δικαιούχοι του πολυδιαφημισμένου αυτού επιδόματος- ειδικής παροχής προστασίας μητρότητας λιγοστεύουν επικίνδυνα, όταν σκεφτεί κανείς ότι βασική προϋπόθεση για τη λήψη του είναι η ασφαλιστική ικανότητα και ασφαλιστική ενημερότητα. Τα υψηλά ποσοστά δικηγόρων που οφείλουν ασφαλιστικές εισφορές λόγω της χρόνιας καταλήστευσης που έχουν οδηγήσει σε εκμηδενισμό του εισοδήματος και αδυναμία πληρωμής, είναι γνωστό πρόβλημα. Πρόβλημα που εντείνεται από την αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών και την κατάργηση της δυνατότητας για διακανονισμό των 100 δόσεων. Εν ολίγοις, οι συνάδελφοι μητέρες που περισσότερο από όλες χρειάζονται αυτό το επίδομα, δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για να το πάρουν.
- Άδεια μητρότητας – χρόνος επιστροφής στην εργασία
Το άλλο μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μητέρες δικηγόροι είναι πώς θα συμβιβάσουν τις υποχρεώσεις της μητρότητας με τη δικηγορική δουλειά. Οι αυτοαπασχολούμενες δεν έχουν καμία απολύτως υποστήριξη για την επιστροφή στην εργασία και καλούνται να γυρίσουν πολύ νωρίς μετά τον τοκετό, για να κρατήσουν το γραφείο και τις υποθέσεις τους, προτού ακόμη συμπληρωθεί ένα ικανό διάστημα αποθεραπείας από τον τοκετό, ξεκούρασης της μητέρας, αλλά και συμπλήρωσης ενός ελάχιστου διαστήματος παραμονής του γονέα στο σπίτι για τη φροντίδα του βρέφους.
Αλλά και για τις μισθωτές δικηγόρους, ιδιαίτερα όσες εργάζονται με «μπλοκάκι», δεν υπάρχει καμία απολύτως προστατευτική πρόβλεψη που να εξασφαλίζει στοιχειώδη άδεια από την εργασία για ένα ελάχιστο διάστημα μετά τον τοκετό. Έτσι, και στον τομέα αυτό, το αρρύθμιστο πεδίο αφήνει χώρο για αυθαιρεσίες και πίεση στη νέα μητέρα για σύντομη επιστροφή στην εργασία, ακόμη και για απολύσεις.
Η πραγματικότητα είναι ότι, εάν δεν υπάρχει ένα οικογενειακό δίκτυο γιαγιάδων και παππούδων για να κρατάνε τα παιδιά, οι μητέρες και οι νέες οικογένειες είναι τελείως εγκαταλελειμμένες, και στην πράξη η δικηγορία καθίσταται τρόπον τινά ασυμβίβαστη με τη γέννηση ενός παιδιού.
- Πρόσβαση σε βρεφικούς και παιδικούς σταθμούς
Είναι, άλλωστε, γνωστή η έλλειψη επαρκών δημόσιων παιδικών και ιδίως βρεφονηπιακών σταθμών για να καλύψουν τις ανάγκες των γονιών που εργάζονται, αφού ακόμη και οικογένειες με πολύ χαμηλά εισοδήματα περιμένουν επί μήνες «στην ουρά» για μια θέση σε σταθμό. Τα προγράμματα μέσω ΕΣΠΑ για τη φροντίδα των παιδιών σε ιδιωτικούς σταθμούς, όπως αυτό που υπάρχει για τους δικηγόρους του ΔΣΑ, δεν καλύπτουν τις υφιστάμενες ανάγκες, υπάρχει δε προϋπόθεση αθροιστικού οικογενειακού εισοδήματος κατώτερου των 28.000 ευρώ για την ενεργοποίηση του προγράμματος.
- Επείγει η διεκδίκηση ενίσχυσης και υποστήριξης της μητέρας και των νέων γονιών
Αυτή είναι η πραγματικότητα που βιώνουν οι δικηγόροι, όπως και όλες οι μητέρες εργαζόμενες στη χώρα μας, όπου οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν εξαντλήσει και τα τελευταία ίχνη κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής πολιτικής. Αυτή ακριβώς είναι η πολιτική που ασκεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη σήμερα: πακτωλός χρημάτων για τους επικοινωνιολόγους του κυβερνώντος κόμματος, ώστε να παρουσιάζουν μια εικόνα και μια προοπτική ζωής, άλλη από αυτή που ζει η κοινωνική πλειοψηφία – μηδέν από ουσιαστική κοινωνική πολιτική. Έτσι, η κυβέρνηση παρουσιάζει μια εικόνα δήθεν πλουσιοπάροχης οικονομικής στήριξης των νεών οικογενειών, ενώ την ίδια στιγμή η ακρίβεια και οι προϋποθέσεις χορήγησης των ενισχύσεων πριονίζουν τόσο τον πραγματικό αντίκτυπό τους στο οικογενειακό πορτοφόλι, όσο και τον αριθμό των δικαιούχων που τελικά θα λάβουν τα ποσά αυτά.
Αλλά το βασικό είναι άλλο, ότι αυτές τις ελάχιστες παροχές η κυβέρνηση της προωθεί αποσυρόμενη την ίδια στιγμή από κάθε υποχρέωση να φροντίσει για επαρκείς υποδομές, παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς, επιβαρύνοντας έτσι οικονομικά τις οικογένειες και εξαντλώντας τις μητέρες σωματικά και ψυχικά. Σε ένα επάγγελμα που έχει καταντήσει να στερείται προσωπικού χρόνου και χρόνου ξεκούρασης, που δεν υπάρχει δικαίωμα αποσύνδεσης από την εργασία μέσα στην ημέρα ή σαββατοκύριακο, η ανυπαρξία δομών για τη φροντίδα παιδιών κοντά στα δικαστήρια και τα δικηγορικά γραφεία είναι ένα από τα σοβαρά εμπόδια για την άσκηση δικηγορίας υπό τη συνθήκη της ανατροφής βρεφών και μικρών παιδιών.
Οι δικηγορικοί σύλλογοι οφείλουν να παρέμβουν αποφασιστικά και όχι απλώς με μικρές, έκτακτες ενισχύσεις, για να καλύπτουν «τρύπες» της πλήρους απουσίας κρατικής πολιτικής για την ενίσχυση της μητέρας που εργάζεται. Επεκτείνοντας τους θεσμούς αλληλεγγύης και στήριξης των μελών τους, οφείλουν να σταθούν αποφασιστικά και μαχητικά απέναντι στις πολιτικές που καθιστούν αβίωτη την καθημερινότητα των συναδέλφων, τις πολιτικές της απόσυρσης του κράτους από κάθε στοιχειώδη υποχρέωση στήριξης της κοινωνίας και των εργαζόμενων, ακόμη και στον ευαίσθητο τομέα της μητρότητας και της γονεϊκότητας.
Με πραγματικές και ουσιαστικές κλαδικές και ευρύτερες κοινωνικές διεκδικήσεις για τους νέους γονείς, γενναία οικονομική ενίσχυση γονέων και μητέρων για να καλύπτονται οι αυξημένες ανάγκες της εγκυμοσύνης, της λοχείας, της ανατροφής μικρών παιδιών, προστατευτικό πλαίσιο αδειών και απαγόρευσης απολύσεων για τις μισθωτές δικηγόρους σε περιόδους εγκυμοσύνης, λοχείας και μητρότητας, διεκδίκηση για σοβαρή αύξηση των δημόσιων δομών παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών. Είναι οι ελάχιστοι άξονες που πρέπει να προτάξουμε διεκδικήσεις και να αγωνιστούμε για θεσμικές κατοχυρώσεις.
