Σωφρονιστικός Κώδικας: «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός» με κατάργηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση; (του Γ. Κακαρνιά)
Αναρτήθηκε στις 24.9.2022 σε διαβούλευση το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη με τίτλο «Αναμόρφωση και εκσυγχρονισμός του Σωφρονιστικού Κώδικα», ένα σχέδιο νόμου που κινείται στις γραμμές που ακολουθεί όλη η νομοθετική λειτουργία των τελευταίων ετών, δηλαδή: Περισσότερη καταστολή, μεγαλύτερες ποινές, περισσότερη φυλακή, λιγότερα ή και καθόλου δικαιώματα.
Το σχέδιο νόμου με τον ευφάνταστο τίτλο περιστέλλει και στην ουσία καταργεί βασικά δικαιώματα των κρατουμένων, σε συνέχεια των προηγούμενων τροποποιήσεων που είχαν ήδη περιορίσει ιδιαίτερα το δικαίωμα στην τακτική άδεια και στην μεταγωγή σε αγροτικές φυλακές, ενώ επαναφέρει δια της πλαγίας οδού τις φυλακές τύπου Γ με «ειδικούς» χώρους εντός των φυλακών, για «ειδικές» κατηγορίες κρατουμένων, στους οποίους θα υπάρχει «ειδική» μεταχείριση.
Μεταξύ άλλων, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, στην αρμοδιότητα του οποίου έχουν περιέλθει από το 2019 και οι φυλακές, επιχειρεί να βάλει τέλος στον επί σειρά ετών επιτυχημένο θεσμό της εκπαιδευτικής άδειας ο οποίος κερδήθηκε με αγώνες των ίδιων των κρατουμένων. Με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις η εκπαιδευτική άδεια δεν θα είναι πια δικαίωμα του φοιτητή-κρατούμενου, αλλά αντίθετα οι όροι και οι προϋποθέσεις εξισώνονται με αυτές των τακτικών αδειών και η χορήγηση ή η στέρηση άδειας θα εξαρτάται από παράγοντες άσχετους με την εκπαιδευτική διαδικασία.
Συγκεκριμένα, στον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα για την χορήγηση της άδειας αρκούσε η προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει κίνδυνος τελέσεως, κατά τη διάρκεια της άδειας, νέων εγκλημάτων. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι το αρμόδιο Συμβούλιο της φυλακής, μπορεί με αιτιολογημένη απόφασή του να κρίνει σχετικά με το αν ο φοιτητής-κρατούμενος είναι επικίνδυνος τέλεσης νέων αδικημάτων, χωρίς να δεσμεύεται από εκκρεμείς ποινικές ή πειθαρχικές διαδικασίες ή άλλα ζητήματα τα οποία μπορεί π.χ. να έχουν γίνει σε παρελθόντα χρόνο, προ της φοιτητικής ιδιότητας. Δεν είναι καθόλου σπάνιο το φαινόμενο κρατούμενοι να παραμένουν υποδικο-κατάδικοι επί σειρά ετών, λόγω και των καθυστερήσεων στην ποινική Δικαιοσύνη ή να παρατηρούνται μεγάλες καθυστερήσεις σε πλημμεληματικού χαρακτήρα δικογραφίες όταν πρόκειται για ήδη κρατούμενους.
Ειδικότερα, με τον προτεινόμενο Σωφρονιστικό Κώδικα για να χορηγηθεί εκπαιδευτική άδεια θα πρέπει:
1) Οι υπόδικοι ή οι κατάδικοι σε ποινές φυλάκισης να έχουν παραμείνει σε σωφρονιστικό κατάστημα τουλάχιστον 4 μήνες, οι κατάδικοι σε ποινή κάθειρξης 12 μήνες και οι κατάδικοι σε ισόβια κάθειρξη τουλάχιστον 24 μήνες.
2) Να μην εκκρεμεί ποινική διαδικασία σε βαθμό πλημμελήματος που ενέχει πράξεις βίας ή απειλής βίας κατά προσώπων και πραγμάτων ή κακουργήματος, άλλη εκτός από αυτή για την οποία κρατείται, ή διαδικασία εκτέλεσης ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή έκδοσης σε τρίτη χώρα,
3) Να μην εκκρεμεί πειθαρχική ποινή εκτός αν με ειδική αιτιολογία το Συμβούλιο των Φυλακών κρίνει άλλως, λόγω και της ελαφράς φύσης του πειθαρχικού παραπτώματος,
4) Να μην εκτιμάται ότι υπάρχει κίνδυνος τελέσεως κατά τη διάρκεια της άδειας νέων εγκλημάτων (όπως ισχύει και σήμερα),
5) Να μην συντρέχουν ειδικοί λόγοι που δικαιολογούν την προσδοκία ότι υπάρχει κίνδυνος φυγής ή κακής χρήσης της άδειας.
Ακόμη, προστίθενται πολλές περιπτώσεις ανάκλησης της ήδη χορηγηθείσας άδειας, ήτοι αν:
1) ο αδειούχος τιμωρηθεί για πειθαρχικό παράπτωμα,
2) η συνέχιση της άδειας δημιουργεί σοβαρές υπόνοιες για τέλεση νέων εγκλημάτων ή
3) ο κρατούμενος κάνει κακή χρήση της άδειας.
Κακή χρήση άδειας θεωρείται η πλημμελής παρακολούθηση, η κακή επίδοση που τεκμαίρεται αν ο κατάδικος δεν είχε επιτυχή παρακολούθηση άνω του ενός τρίτου (1/3) των δηλωθέντων μαθημάτων και εργαστηρίων κατά το προηγούμενο ακαδημαϊκό εξάμηνο ή η χρήση της άδειας για άλλους σκοπούς πλην της εκπαίδευσης.
Η εξίσωση των προϋποθέσεων χορήγησης εκπαιδευτικής άδειας με τις ήδη αυστηροποιημένες της τακτικής οδηγεί στην ουσιαστική κατάργησή της και στην όποια δυνατότητα είχε ο κρατούμενος να επανενταχθεί ομαλά στην κοινωνία, μακριά από παραβατικές συμπεριφορές.
Αναρωτιέται κανείς αν -εφόσον ψηφιστεί ως έχει- με το νέο Σωφρονιστικό Κώδικα θα υπάρχει πλέον έστω και ένας φοιτητής-κρατούμενος που να πληροί τις προϋποθέσεις και να συνεχίσει να λαμβάνει εκπαιδευτικές άδειες και κατά πόσο το δικαίωμα στην εκπαίδευση θα μετατραπεί σε άπιαστο όνειρο για όλους αυτούς που επί σειρά ετών προσπάθησαν σε πολύ δύσκολες συνθήκες και απέδειξαν στην πράξη την αξία και την σημασία του θεσμού.
Γιώργος Κακαρνιάς
Δικηγόρος Αθηνών.
