Αναδημοσιεύουμε κείμενο του δικηγόρου Δημήτρη Σαραφιανού, μέλους ΔΣ του ΔΣΑ με την Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή, που δημοσιεύτηκε στο constitutionalism.gr με αφορμή την εκδίκαση της αίτησης ακύρωσης για την Πανεπιστημιακή Αστυνομία στο ΣτΕ.
Ακαδημαϊκή τάξη, δημόσια τάξη και πανεπιστημιακό άσυλο – Ένα σχόλιο (του Δημήτρη Σαραφιανού)
Στο πλαίσιο του διαλόγου ενόψει της εκκρεμούσας ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας αιτήσεως ακυρώσεως για την ακύρωση της προκηρύξεως με την οποία επιδιώκεται η πρόσληψη των μελών της ΟΠΠΙ (πανεπιστημιακής αστυνομίας) παρενέβησαν οι καθηγητές Ευ. Βενιζέλος και Αντ. Μανιτάκης με άρθρα τους στην Καθημερινή της Κυριακής (6.3.2022). Με τα άρθρα αυτά επιδιώκεται η αιτιολόγηση της συνταγματικότητας του μέτρου μεταξύ άλλων λόγω της δήθεν εισαγόμενης εκ του νόμου 4777/2021 διακρίσεως μεταξύ αφενός ακαδημαϊκής τάξης και ασφάλειας, για την προστασία της οποίας είναι αρμόδιες οι πανεπιστημιακές αρχές, και αφετέρου δημόσιας τάξης και ασφάλειας για την προστασία της οποίας είναι αποκλειστικά αρμόδια η ΕΛ.ΑΣ, κατ’ επίκληση δε και της υπ’αριθμ. 1964/2021 αποφάσεως του ΣτΕ.
Δεν θα επαναλάβω όσα επεσήμανα σε παλαιότερη αρθρογραφία μου για τη συνταγματική κατοχύρωση του θεσμού του πανεπιστημιακού ασύλου (https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/epistimoniki-eleftheria-panepistimiako-asylo-kai-pan-astynomia/) γι’ αυτό αρκούμαι μόνο να εξετάσω τη βασιμότητα του συγκεκριμένου επιχειρήματος.
Κατ’αρχάς η ΣτΕ 1964/2021 ουδόλως αφορά τη συγκεκριμένη υπόθεση, καθ’όσον δεν αναλύει τις σχετικές συνταγματικές διατάξεις και αρκείται να εξετάσει τις νομοθετικά κατοχυρωμένες αρμοδιότητες της ΕΛ.ΑΣ προκειμένου να θεμελιωθεί η υποχρέωση της στην προστασία της περιουσίας των πολιτών και να καταρριφθεί το εκ του Δημοσίου προβληθέν επιχείρημα ότι συνιστά ανωτέρα βία (απρόβλεπτο γεγονός που δεν μπορεί να αποτραπεί) η πραγματοποίηση εκτεταμένων επεισοδίων στα πλαίσια διαδήλωσης (όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην απόφαση «η είδηση του θανάτου ανηλίκου στην περιοχή των Εξαρχείων από πυροβολισμό από αστυνομικό όργανο είναι λίαν πιθανό, έως και αναμενόμενο, να προκαλέσει εντονότατη κοινωνική αντίδραση, να οδηγήσει σε άμεση μαζική κινητοποίηση πολιτών στα αστικά κέντρα και συνακόλουθα να πυροδοτήσει ανά πάσα στιγμή κοινωνική έκρηξη).
Επιπλέον έχει ήδη επισημανθεί (Κ. Γιαννακόπουλος, https://www.constitutionalism.gr/o-sintagmatikos-logos-gia-tin-astinomia-sta-panepistimia/) ότι η προκείμενη διάκριση μεταξύ ακαδημαϊκής τάξης και ασφάλειας και δημόσιας τάξης και ασφάλειας είναι καινοφανής, ενώ το πανεπιστημιακό άσυλο, όπως έχει ιστορικά διαμορφωθεί και όπως εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες (π.χ. στη Γαλλία) αφορά ακριβώς την απαγόρευση εισόδου της δημόσιας δύναμης εντός των ΑΕΙ, χωρίς την άδεια των πανεπιστημιακών αρχών. Και βεβαίως δεν τίθεται εν αμφιβολία ότι τυχόν προσβολή των δικαιωμάτων στην ζωή, την υγεία, την περιουσία που τυχόν συνδέεται με την παράλειψη των πανεπιστημιακών αρχών να ασκήσουν τις αρμοδιότητές τους προκειμένου να προστατεύσουν αυτά τα έννομα αγαθά εντός του ΑΕΙ δύναται να γεννήσει αξίωση του θύματος κατά του Ιδρύματος. Πλην όμως σε περίπτωση κατά την οποία οι πανεπιστημιακές αρχές λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των αγαθών αυτών, ουδείς μπορεί να τους εγκαλέσει για το ότι δεν επέτρεψαν την είσοδο της δημόσιας αστυνομικής δύναμης μέσα στο Ίδρυμα (TA Versailles, réf., 25 mars 2006, M. Vincent Sanchez et a. ; TA Nantes, réf., 22 mars 2006, M. Yann Heslot ; TA Dijon, réf., 22 mars 2006, M. Damien Thieuleux)
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν χρήζει εξέτασης το επιχείρημα, όπως με σοβαρότητα παρουσιάζεται στο κείμενο του Ευ.Βενιζέλου: «Η φύλαξη του πανεπιστημιακού χώρου εντάσσεται προφανώς, στο πλαίσιο της πλήρους αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ, στην ευθύνη και αρμοδιότητα των πανεπιστημιακών αρχών, που διαθέτουν σχετική υπηρεσία ή συνάπτουν σύμβαση παροχής σχετικών υπηρεσιών από διαπιστευμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις (…). Η ασφάλεια, όμως, με την έννοια της αποτροπής και της καταστολής του εγκλήματος ανήκει, για όλη την ελληνική επικράτεια, χωρίς εξαιρέσεις, στην αρμοδιότητα της εισαγγελικής αρχής βραχίονας της οποίας είναι η Ελληνική Αστυνομία».
Διατυπωμένο με αυτό τον τρόπο το επιχείρημα παρίσταται αλυσιτελές, καθ’όσον η καταστολή του εγκλήματος δύσκολα μπορεί να πραγματοποιηθεί από ένα σώμα με περιορισμένο οπλισμό, οι αρμοδιότητες του οποίου δεν παραπέμπουν στην πρόληψη του εγκλήματος, αλλά στη φύλαξη της περιουσίας του Ιδρύματος και συνεπώς εμπίπτουν σε αυτό που χαρακτηρίζεται από τον ίδιο τον εισηγητή της διακρίσεως ως «ακαδημαϊκή τάξη και ασφάλεια» (αναλυτικά βλ Αν. Παυλόπουλος, https://www.constitutionalism.gr/giati-i-provlepsi-tis-oppi-antkeitai-sto-sintagma/). Θα μπορούσε όμως κάποιος να ισχυριστεί είτε ότι θα έπρεπε η ΟΠΠΙ να φέρει πλήρη οπλισμό ή ότι, προκειμένου να αποτρέπεται τυχόν έγκλημα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη υπονοιών τελέσεώς του, η δημόσια δύναμη οφείλει να περιπολεί σε όλους τους πιθανούς χώρους τέλεσης αδικημάτων.
Και εδώ έγκειται κατά τη γνώμη μου το πρόβλημα στην όλη σχετική επιχειρηματολογία. Το πανεπιστημιακό άσυλο, ως ειδική έκφανση της πλήρους αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ και άρα ως τμήμα της θεσμικής εγγύησης της επιστημονικής ελευθερίας δεν παραπέμπει σε ένα χώρο όπου δεν ισχύουν οι ποινικοί νόμοι, αλλά σε ένα χώρο όπου δεν εφαρμόζονται αστυνομικές διατάξεις και διαταγές και όπου μόνο υπό συγκεκριμένους όρους μπορεί να εισέλθει η δημόσια αστυνομική δύναμη για να προβεί σε έρευνες, συλλήψεις και να καταστείλει πράξεις που κατά τη γνώμη της και κατ’ εντολή της φυσικής και πολιτικής της ηγεσίας συνιστούν ποινικά αδικήματα. Δεν είναι βέβαια ο μόνος θεσμός ασύλου που αναγνωρίζει το συνταγματικό μας δίκαιο. Χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις το άσυλο της κατοικίας (όπου και εκεί μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να εισέλθει η δημόσια αστυνομική δύναμη) ή η άσκηση της αστυνομικής εξουσίας από τον Πρόεδρο της Βουλής, σύμφωνα με τον Κανονισμό της. Μήπως πλέον θα έπρεπε να θεωρήσουμε ότι οι ειδικές αυτές ρυθμίσεις έρχονται σε αντίθεση με το σκληρό πυρήνα του κράτους ή την υποχρέωση προστασίας της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας, που καθιερώνει το άρθρο 5§2 Σ.; Όσοι λοιπόν επιτίθενται στο θεσμό του ασύλου ας μας απαντήσουν αν επιθυμούν την κατάργηση και αυτών των θεσμών και την ίδρυση σωμάτων ειδικών φρουρών προκειμένου να περιπολούν μέσα στα σπίτια μας ή μέσα στη Βουλή κατ’ εντολή των Αστυνομικών Διοικητών και του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη (μήπως άραγε δεν τελούνται σοβαρότατα και πολυπληθέστερα ποινικά αδικήματα εντός των σπιτιών απ’ ότι στα Πανεπιστήμια, όπως αποδεικνύει και η γιγάντωση του φαινομένου των γυναικοκτονιών;). Η συνταγματική κατοχύρωση ενός χώρου ασύλου σχετίζεται με πρωτεύουσες θεσμικές αξιολογήσεις για την διασφάλιση θεμελιωδών ελευθεριών. Όπως τυχόν περιπολία της αστυνομίας εντός των σπιτιών μας -και δη ανεξάρτητα από την τέλεση αυτοφώρου αδικήματος- θα μας οδηγούσε σε πλήρη αμφισβήτηση του πυρήνα της ατομικής ελευθερίας (πίσω και από την magna carta του 1215), έτσι και τυχόν περιπολία της αστυνομίας εντός του ΑΕΙ μας οδηγεί σε πλήρη αμφισβήτηση του Πανεπιστημίου ως χώρου όπου η επιστημονική ελευθερία δύναται να είναι πράγματι ελευθερία αμφιβολίας και αμφισβήτησης, ελέγχου και αντιλόγου, διαφωνίας και αναζήτησης και συνεπώς άξια του ονόματός της (πίσω και από την καθιέρωση του πανεπιστημιακού ασύλου στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων το 1231). Το Σύνταγμα μας -ευτυχώς- δεν αρκείται στην οργάνωση και ρύθμιση του σκληρού πυρήνα του κράτους, αλλά κατοχυρώνει σωρεία ελευθεριών και δικαιωμάτων των πολιτών και μόνο υπό το πρίσμα αυτών των ελευθεριών θεσμίζεται ο ίδιος ο σκληρός πυρήνας του κράτους (αλλιώς δεν θα ήταν Σύνταγμα – όπως και το Πανεπιστήμιο, χωρίς επιστημονική ελευθερία και πλήρη αυτοδιοίκηση δεν θα ήταν Πανεπιστήμιο).
Εν κατακλείδι η εισαγωγή του θεσμού της πανεπιστημιακής αστυνομίας δυναμιτίζει και την πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση και την επιστημονική ελευθερία, καθώς δημιουργεί ένα διαρκές πεδίο τριβών με τους φορείς του άρθρου 16§1 Σ. κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους (αν μη τι άλλο συνεχής θα είναι η προστριβή για το αν τελείται το αδίκημα της απείθειας έναντι εντολών που προέρχονται από ένα σώμα στερούμενο της συνταγματικής νομιμότητας).
Με δεδομένο δε ότι εσχάτως οι θεσμοί και τα δικαιώματα που διασφαλίζουν τη δυνατότητα αμφισβήτησης των κυρίαρχων πολιτικών επιλογών βρίσκονται στο στόχαστρο και του κράτους αλλά και μερίδας του επιστημονικού λόγου, έχω την αίσθηση ότι η ως άνω επίμαχη αρθρογραφία ξενίζει όταν διεξάγεται μέσα από το βήμα του Ομίλου Μάνεση και συνεπώς θέτει επί τάπητος την ανάγκη είτε της μετονομασίας του είτε του επαναπροσδιορισμού του.
