Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι και ο Αγώνας ενάντια στη Λήθη (του Κώστα Γούση)
Έχουν υπάρξει θητείες, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, που οι ηγεσίες των δικηγορικών συλλόγων δεν χαρακτηρίζονταν από την εκκωφαντική αφωνία μπροστά στις παραβιάσεις των δημοκρατικών δικαιωμάτων και των λαϊκών ελευθεριών. Είναι εμβληματικές, απ’ αυτή την άποψη, αρκετές πρωτοβουλίες του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (ΔΣΑ) τις δεκαετίες του 1950 και 1960, όταν ήρθε σε σύγκρουση με την εκτελεστική εξουσία και στήριξε τους αγώνες του λαού για δικαιώματα και δημοκρατία. Συμβάλλοντας στην τόσο αναγκαία σήμερα μνήμη, θέλω να αναφερθώ σε έναν μεγάλο αγώνα της εποχής. Πρόκειται για την κορυφαία πολιτική και νομική μάχη για την κατάργηση του μέτρου της «οίκοι εκτόπισης», ένα βάρβαρο μέτρο με το οποίο συνέχιζαν να ταλαιπωρούν τους εξόριστους και τις οικογένειες τους, μετατρέποντας τα σπίτια των «μετεκτοπισμένων» σε τόπους εξορίας.
Μιλάμε για ανθρώπους που είχαν ζήσει για πολλά χρόνια σε φρικτές συνθήκες διαβίωσης στα μπουντρούμια των φυλακών και σε τόπους εξορίας – κολαστήρια στη Γυάρο, τη Μακρόνησο, τον Αη Στράτη κ.α. Πολλοί είχαν υποστεί φρικτά βασανιστήρια και πάλευαν με βαριές αρρώστιες. Το μέτρο της «οίκοι εκτόπισης» μετά την επιστροφή στα σπίτια τους, στόχευε ξεκάθαρα στην πολιτική, οικονομική και φυσική εξόντωσή τους. Την ιστορία αυτή διασώζει στο βιβλίο του ο Γιάννης Γούσης – Ξάνθος, ενταγμένος στο ΚΚΕ απ’ το 1934, συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ και μέλος του τριμελούς γραφείου των «οίκοι μετεκτοπισμένων» στην Αθήνα την τριετία αυτού του νικηφόρου αγώνα (1959-1962). Στη σπουδαία αφήγησή του, που συνοδεύεται από πλήθος νομικών και πολιτικών ντοκουμέντων της εποχής, ξεχωρίζουν οι καθοριστικές πλευρές του αγώνα.
Το πιο σημαντικό πολιτικό στοιχείο ήταν η συλλογική οργάνωση και αποφασιστικότητα των ίδιων των «μετεκτοπισμένων» που αρνούνταν να «συμμορφωθούν προς τας υποδείξεις», τους πρόσθετους, δηλαδή, αυθαίρετους και αντιδημοκρατικούς όρους που συνόδευαν το μέτρο της «οίκοι εκτόπισης» (άδεια από τις αρχές για κάθε μετακίνηση, υποχρέωση να δίνουν το «παρών» στην Ασφάλεια κ.α.). Στο πλευρό τους είχαν πλήθος δικηγόρων που ακούραστα αναλάμβαναν την υπεράσπιση στις καθημερινές συλλήψεις. Ο αείμνηστος κομμουνιστής δήμαρχος Πετρούπολης και δικηγόρος Νίκος Παξιμαδάς, ο οποίος προλογίζει το βιβλίο, γράφει χαρακτηριστικά: «Απαράμιλλη, συγκινητική, αλτρουιστική, υπέροχη ήταν η συμπαράσταση των δικηγόρων, μελών και οπαδών της ΕΔΑ, που εγκατέλειψαν τις προσωπικές, βιοποριστικές ανάγκες τους για να υπερασπίζουν καθημερινά και ολοήμερα τους διωκόμενους εκτοπισμένους στα ακροατήρια των δικαστηρίων». Είναι αξιοσημείωτο ότι και πολλοί δικηγόροι που δεν πρόσκειντο στην ΕΔΑ στήριξαν έμπρακτα τον αγώνα. Η λαϊκή κατακραυγή μεγάλωνε, όπως και η συμπαράσταση του λαού της Αθήνας, με πρωτοπόρους τους οικοδόμους, στον αγώνα για την κατάργηση του μέτρου.
Τι κάνει, λοιπόν, σε εκείνη τη συγκυρία ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών (ΔΣΑ); Αφουγκράζεται τα μέλη του και την κοινωνία, στέκεται στο ύψος των περιστάσεων και με ομόφωνη απόφαση καταγγέλλει την αντισυνταγματικότητά του μέτρου της «οίκοι εκτόπισης» (βλ. φωτογραφίες). Η υπόθεση έφτασε στον Άρειο Πάγο. Για την προετοιμασία πριν την εκδίκαση, όπως περιγράφεται λεπτομερώς στο βιβλίο, έγιναν συναντήσεις των «μετεκτοπισμένων» και των νομικών συμπαραστατών τους με το γραμματέα του Δ.Σ. του ΔΣΑ κ. Σπύρο Πάλλη και τον προέδρο του Δ.Σ. του ΔΣΑ κ. Μένη Παπαγεωργίου. Αυτή η στάση του νομικού κόσμου και της ηγεσίας του ΔΣΑ έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να κερδηθεί η υπόθεση. Με μια ιστορική απόφαση του Αρείου Πάγου στις 16 Φεβρουαρίου 1961, άνοιξε ο δρόμος για την κατάργηση του μέτρου της «οίκοι εκτόπισης». Ο νικηφόρος αυτός αγώνας έδωσε ανάσα σε χιλιάδες εξόριστους και τις οικογένειές τους και αυτοπεποίθηση για τον αγώνα να διαλυθούν οριστικά τα στρατόπεδα στα νησιά και να απελευθερωθούν οι πολιτικοί κρατούμενοι.
Επιμύθιο
Προφανώς, εδώ και πολλά χρόνια είναι τόσο διαδεδομένη η σύμπλευση των ηγεσιών των δικηγορικών συλλόγων με την εκτελεστική εξουσία, που οποιαδήποτε διαφορετική κατάσταση πραγμάτων φαντάζει σχεδόν εξωπραγματική. Γι’ αυτό και ο Γιάννης Πρετεντέρης, που με ακροκεντρώα ακρίβεια αλγορίθμου οσμίζεται τέτοιους κινδύνους, εξοργίστηκε που ο Θανάσης Καμπαγιάννης, σε ντιμπέιτ υποψήφιων προέδρων, πρότεινε για το ΔΣΑ μια στρατηγική σύγκρουσης με την εκτελεστική εξουσία. Γι’ αυτό τους ενοχλεί τόσο η σημερινή ηγεσία της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων. Γι’ αυτό και θέλουν να ξεχαστεί η ιστορία των δεκαετιών του 1950 και 1960.
Πόσο μάλλον σήμερα που ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι νομικών και δικηγόρων συνεχίζει την απαράμιλλη, συγκινητική, αλτρουιστική και υπέροχη αλληλεγγύη σε όσες και όσους αγωνίζονται για το δίκιο και ασφυκτιά με τη στάση των ηγεσιών των δικηγορικών συλλόγων. Φαντάσου, λέει, να άλλαζε ριζικά ο συσχετισμός δύναμης και οι δικηγορικοί σύλλογοι να άλλαζαν ριζικά πορεία και πρακτική. Φαντάσου, λέει, να κυριαρχούσε η απαίτηση να αλλάξουν όλα. Εκτός των άλλων, η μνήμη είναι επικίνδυνη γιατί έχει τη δύναμη να εξάπτει τη φαντασία, ιδίως της πληττόμενης έμμισθης δικηγορίας. Καλά κάνουν και ανησυχούν οι κρατούντες…
* Ο Κώστας Γούσης είναι δικηγόρος και υποψήφιος με την Εναλλακτική Πρωτοβουλία Δικηγόρων Θεσσαλονίκης – συνεργαζόμενοι (υπ. πρόεδρος Χαράλαμπος Κουρουνδής).
