Στρατηγική της έντασης και ένταση του θεσμικού αυταρχισμού: ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι (του Δημήτρη Σαραφιανού*)
Το τελευταίο χρονικό διάστημα πληθαίνουν επικίνδυνα τα περιστατικά έντασης του αυταρχισμού, τόσο στο πεδίο άσκησης των δημοκρατικών δικαιωμάτων, όσο και στο πεδίο των θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Η κυβέρνηση τροφοδοτεί διαρκώς την ένταση με σχετικές παρεμβάσεις της και η κατάσταση θυμίζει έντονα την περσινή περίοδο όταν διακυβευόταν αν θα έχουμε τον πρώτο νεκρό φυλακισμένο από απεργία πείνας και η αστυνομία στοχοποιούσε τη νεολαία στις γειτονίες. Εάν οι μαζικές διαδηλώσεις εκείνης της περιόδου απέτρεψαν τα χειρότερα και οδήγησαν στην αδρανοποίηση των αντισυνταγματικών διατάξεων των νόμων 4703/20 (για τη γνωστοποίηση συνάθροισης και τον ορισμό οργανωτή της) και 4777/21 (για την πανεπιστημιακή αστυνομία), σήμερα μια σχετική κινηματική αδράνεια επιτρέπει στην κυβέρνηση να προχωρήσει σε θεσμικές τομές που διακινδυνεύουν όχι μόνο να ακυρώσουν τη δυνατότητα έκφρασης κινηματικών αντιστάσεων, αλλά και να διακυβεύσουν τη σωματική ακεραιότητα συμπολιτών μας.
1. Μια προαναγγελθείσα δολοφονία
Έτσι, τον τελευταίο μήνα γίναμε μάρτυρες πολλαπλών επεισοδίων αστυνομικών καταδιώξεων αυτοκινήτων, στις οποίες αστυνομικοί και ειδικοί φρουροί πυροβόλησαν κατά των καταδιωκομένων, με αποκορύφωμα το περιστατικό στο Πέραμα και τη δολοφονία του Νίκου Σαμπάνη.
Συγκεκριμένα,
- στις 8/10, στην οδό Μάρνη στο κέντρο της Αθήνας, μετά από καταδίωξη κλεμμένου αυτοκινήτου, αστυνομικοί πυροβόλησαν και τραυμάτισαν τον νεαρό οδηγό. Σύμφωνα με τα σχετικά δημοσιεύματα ο πυροβολισμός έγινε στο πόδι του οδηγού, πλην όμως οι σχετικές φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν [1] δείχνουν τις σφαίρες να έχουν τρυπήσει το παρμπριζ του αυτοκινήτου στο ύψος του κεφαλιού του οδηγού
- στις 11/10 στις οδούς Σκορδά και Παπαναστασίου στον Αγιο Παντελεήμονα, αστυνομικοί της ομάδας ΟΠΚΕ πυροβόλησαν κατά αυτοκινήτου που δεν σταμάτησε σε έλεγχο, αλλά αυτό κατόρθωσε να διαφύγει [2]
- στις 20/10 στα Τρίκαλα, στην ευρύτερη περιοχή της Καλαμπάκας, αστυνομικοί της Ασφάλειας Τρικάλων καταδίωξαν και πυροβόλησαν αυτοκίνητο που δεν σταμάτησε σε έλεγχο [3]
Σε όλες τις περιπτώσεις τα σχετικά δημοσιεύματα αναφέρουν ότι οι οδηγοί των οχημάτων επιχείρησαν να εμβολίσουν τους αστυνομικούς με το αυτοκίνητό τους. Εδώ λοιπόν δυο περιπτώσεις υπάρχουν: είτε υπάρχει κάποιο άγνωστο κέντρο που έχει δώσει διαταγές στους οδηγούς αυτοκινήτων να επιχειρούν να εμβολίσουν αστυνομικούς για να διαφύγουν τον έλεγχο, είτε υπάρχει κάποιο κέντρο εντός του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη ή της ΕΛΑΣ που έχει δώσει την εντολή να δικαιολογούνται οι -κατά παραβίαση του ν. 3169/2003- πυροβολισμοί με την επίκληση της προσπάθειας εμβολισμού. Η αποκάλυψη ότι, παρά τις αρχικές διαρροές, δεν υπήρχαν τραυματισμοί αστυνομικών στο Πέραμα, δείχνει να επιβεβαιώνει το σενάριο της συγκάλυψης. Καθώς δε σύμπτωση επαναλαμβανόμενη παύει να είναι σύμπτωση, το επόμενο ερώτημα που τίθεται είναι εάν κάποιος έχει δώσει την εντολή να πυροβολούνται αυτοκίνητα που διαφεύγουν τον έλεγχο, παρά το ενδεχόμενο να οδηγηθούμε σε αποτελέσματα, όπως η δολοφονία του Νίκου Σαμπάνη.
Σε μια ευνομούμενη Πολιτεία το σύνολο αυτών των περιστατικών θα έπρεπε αφενός μεν να αποτελέσει αντικείμενο εξονυχιστικού ελέγχου, αφετέρου δε να δοθεί η σαφής εντολή ότι απαγορεύονται δια νόμου (άρθρο 3§7 εδ. δ ν. 3169/2003) τέτοιοι πυροβολισμοί. Αντί γι’ αυτό είδαμε τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη να επισκέπτεται τους κατηγορούμενους για ανθρωποκτονία αστυνομικούς, να επιχαίρει για την μη κράτησή τους, να αποφεύγει να τους θέσει σε διαθεσιμότητα και κυρίως να προτείνει μέτρα εντεινόμενα αυταρχικής μεταρρύθμισης του Ποινικού Κώδικα, όπως να μετατραπεί η κατ’επάγγελμα κλοπή σε κακούργημα, να θεωρούνται τα περιστατικά αυτά ως επικίνδυνη οδήγηση που να τιμωρείται βαρύτατα και ιδίως να μην έχει η τυχόν ασκηθείσα έφεση ανασταλτικό αποτέλεσμα [4]. Ας θυμίσουμε στον Υπουργό ότι αντίστοιχες διατάξεις που απέκλειαν την αναστολή ή τη μετατροπής της ποινής συγκεκριμένων αδικημάτων, όπως η αντίσταση κατά της αρχής, ξεσήκωσαν θύελλα διαμαρτυριών για την αντισυνταγματικότητά τους κατά την μεταπολίτευση και καταργήθηκαν με τον ν. 1419/1984. Αλλά βέβαια η κυβέρνηση της ΝΔ έχει ακριβώς ως στόχο να συγκρουστεί με τη μεταπολίτευση…
Για τα μέτρα που αφορούν την ενίσχυση της εκπαίδευσης των αστυνομικών δεν νομίζω ότι έχουμε να περιμένουμε κάτι, εκτός αν πράγματι η κυβέρνηση αποφασίσει να καταργήσει το σώμα των Ειδικών Φρουρών (που έχει η ίδια πολλαπλασιάσει), τα μέλη του οποίου στελεχώνουν ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας (ΔΡΑΣΗ, ΔΙΑΣ κλπ και στο μέλλον και την πανεπιστηιιακή αστυνομία) και φέρουν όπλα με εκπαίδευση μόλις τριών μηνών. Σε κάθε περίπτωση η ελλιπής εκπαίδευση δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για φαινόμενα, όπως οι 32 πυροβολισμοί από δυο μόνο αστυνομικούς (δηλαδή όχι άπλα άδειασαν το όπλο τους, αλλά το ξαναγέμισαν κι όλας, μέσα στο φόβο τους από την προσπάθεια εμβολισμού τους…).
Η δολοφονία Σαμπάνη θυμίζει έντονα τον τρόπο με τον οποίο είχαμε οδηγηθεί και στη δολοφονία Γρηγορόπουλου, καθώς της δολοφονίας αυτής είχαν προηγηθεί πληθώρα περιστατικών όπου οι αστυνομικοί είχαν επιτεθεί ακόμα και με χρήση ή πρόταξη όπλου κατά νεολαίων την περίοδο των κινητοποιήσεων του 2006-2007. Σήμερα, η στάση της κυβέρνησης δίνει το σήμα στους αστυνομικούς να χρησιμοποιούν το όπλο τους πέρα από τα νόμιμα όρια, ακόμα και κατά παραβίαση των ιεραρχικών εντολών
2. Οι διαδηλώσεις και πάλι στο στόχαστρο
Από την ανάληψη καθηκόντων του νεου Υπουργού Προστασίας του Πολίτη είναι απολύτως προφανές ότι έχει δοθεί εντολή στις αστυνομικές δυνάμεις να χρησιμοποιούν αφειδώς κλομπ και χημικά για να περιορίζουν ακόμα και μαζικές διαδηλώσεις χιλιάδων ατόμων σε ένα διάζωμα με το πρόσχημα της ελεύθερης κυκλοφορίας. Πέραν του γεγονότος ότι σε τίποτα δεν ενισχύεται η κυκλοφορία, αφού η αστυνομία ήδη έχει διακόψει την κυκλοφορία και ουδείς οδηγός άλλωστε θα επιτρεπόταν να κυκλοφορήσει όταν η αστυνομία επιτίθεται στους διαδηλωτές, η πρακτική αυτή, που οδηγεί φυσικά στη διάλυση της διαδήλωσης, έρχεται σε αντίθεση ακόμα και με τις ρυθμίσεις του ν.4703/20 και του εκτελεστικού του π.δ. 73/20. Με τις διατάξεις αυτές καθιερώνεται η επιβολή περιορισμών σε συνάθροιση μόνο κατόπιν ειδικά αιτιολογημένης απόφασης του Αστυνομικού Διευθυντή, κατόπιν γνώμης των οικείων Δημάρχων, ενώ σε περίπτωση που αποφασισθεί -πάλι με αιτιολογημένη απόφαση- η διάλυση της συνάθροισης απαιτείται η πρόσκληση στο σημείο εισαγγελικού λειτουργού και η ανακοίνωση από αυτόν -επαναλαμβανόμενα τρεις φορές- προς τους διαδηλωτές ότι οφείλουν να απομακρυνθούν. Μόνο σε περίπτωση γενικευμένων επεισοδίων ή διάπραξης αδικημάτων κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας προσώπων δύναται να προβούν οι αστυνομικές δυνάμεις σε διάλυση χωρίς να καλέσουν επί τόπου Εισαγγελέα. Παρά ταύτα η αστυνομία παρανομώντας προβαίνει αμέσως σε επίθεση (η ίδια δηλαδή διακινδυνεύει τη σωματική ακεραιότητα των διαδηλωτών) και στη συνέχεια εκδίδει απόφαση στην ιστοσελίδα της αιτιολογώντας εκ των υστέρων τους περιορισμούς που επιβάλλει με αιτιολογίες καρμπόν, χωρίς βέβαια να λάβει τη γνώμη κανενός Δημάρχου. Είναι σαφές ότι η πρακτική αυτή πέραν του ότι πλήττει βάναυσα τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών διακινδυνεύει να οδηγήσει σε βαρύτατους τραυματισμούς (και φαίνεται ότι αυτό ακριβώς συνέβη την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές με τον ακρωτηριασμό εποχικού πυροσβέστη από κροτίδα των ΜΑΤ!)
3. Η Κεραμέως στο γραφείο του Κοσμήτορα
Δείγμα της στρατηγικής της έντασης που ακολουθεί η κυβέρνηση αποτελεί και η ενορχηστρωμένη στοχοποίηση του φοιτητικού κινήματος. Δυο εβδομάδες μετά από μια παράσταση διαμαρτυρίας του φοιτητικού συλλόγου Πολυτεχνείου Κρήτης στις αρχές της Σχολής ενάντια στην προσπάθεια εφαρμογής των πειθαρχικών διαδικασιών που καθιέρωσε ο ν. 4777/21 (διαδικασιών που έχουν δεχθεί σφοδρή κριτική από το σύνολο της πανεπιστημιακής κοινότητας) και ενώ το θέμα θεωρείται λήξαν για το Ιδρυμα, συντονισμένα η Υπουργός Παιδείας και ο Πρωθυπουργός σε πρόσφατη συνέντευξή του με την αμέριστη συμβολή διαφόρων παπαγαλακίων ανακάλυψαν δήθεν αδίκημα (διατάραξη οικιακής ειρήνης;) και ζήτησαν εισαγγελική παρέμβαση χωρίς καν να έχει κατατεθεί η εκ του νόμου απαιτούμενη έγκληση
Είναι προφανές ότι η παρέμβαση αυτή αποσκοπεί στη διαμόρφωση κατάλληλου επικοινωνιακού κλίμακος για να επαναφέρει στο προσκήνιο τη δήθεν ανάγκη ενεργοποίησης της πανεπιστημιακής αστυνομίας
4. Η δυστοπία του ποινικού λαϊκισμού
Όλο αυτό το πλέγμα υποδαύλισης εντάσεων έρχεται να αποκρυσταλλωθεί θεσμικά με τις τροποποιήσεις που κατέθεσε ο Υπουργός Δικαιοσύνης στον ποινικό κώδικα και με τις αντίστοιχες δηλώσεις του στα ΜΜΕ, σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να μην χορηγείται ανασταλτικό αποτέλεσμα σε ποινές φυλάκισης μέχρι τριών ετών, εφόσον ο δικαστής το κρίνει απαραίτητο. Όπως προκύπτει και από τις ως άνω δηλώσεις του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, η κυβέρνηση έχει μια αλλεργία ως προς το θεσμό της αναστολής. Δυνητικό άνοιγμα των φυλακών λοιπόν ακόμα και για τους διαδηλωτές θύματα των αστυνομικών σκευωριών που παρά τις συλλήψεις στο σωρό κατηγορούνται σωρηδόν για διατάραξη κοινής ειρήνης, επικίνδυνη σωματική βλάβη κατά αστυνομικών, βία κατά υπαλλήλων, φορά ξένης ιδιοκτησίας κλπ κλπ Αλλα και εύκολη επιστροφή στις φυλακές για όσους απολύθηκαν υφ’ όρων, αφού ως λόγος δυνητικής ανάκλησης καθιερώνεται πλέον η οποιαδήποτε απλή άσκηση νεας ποινικής δίωξης για κακούργημα ή πλημμέλημα για το οποίο απειλείται φυλάκιση τουλάχιστον 1 έτους. Ταυτόχρονα για όλες τις περιπτώσεις σωματικών βλαβών καθιερώνεται ως ιδιαιτέρα επιβαρυντική περίσταση η σωματική βλάβη υπαλλήλου κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του ή για λόγους σχετική με αυτή- διάταξη, η οποία βεβαίως δυσχεραίνει την θέση όσων κατηγορούνται κατά τα ανωτέρω από τις αστυνομικές αρχές ότι τους προξένησαν ή ότι αποπειράθηκαν να τους προξενήσουν σωματικές βλάβες. Οσοι έχουν μια ελάχιστη δικαστηριακή εμπειρία γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι υποθέσεις τύπου «ζαρντινιέρα» ή «πράσινα παπούτσια» δεν είναι παρά στάλα στον ωκεανό των σκευωριών ενάντια σε νεολαίους και διαδηλωτές. Αποδεικνύεται επίσης πόσο επικίνδυνη ήταν η διάβρωση του θεσμού της αναστολής για τα πλημμελήματα, που είχε καθιερωθεί με τον νέο ΠΚ ν. 4619/2019 για ποινές φυλάκισης 3-5 ετών υπό το πρόσχημα της μετατροπής κακουργημάτων σε πλημμελήματα [5]: σήμερα μετατρέπονται πάλι σε κακουργήματα μια σειρά αδικημάτων, αλλά η αναστολή για τα πλημμελήματα καθίσταται δυνητική.
Εν γένει οι τροποποιήσεις στον ΠΚ διαπνέονται από μια λογική ποινικού λαϊκισμού: στο όνομα της εμπέδωσης του αισθήματος ασφάλειας έχουμε αύξηση των ορίων των ποινών, μετατροπή πλημμελημάτων σε κακουργήματα, μετατροπή των αδικημάτων συγκεκριμένης διακινδύνευσης σε αφηρημένης διακινδύνευσης (από το προέκυψε κίνδυνος στο θα μπορούσε να προκύψει κίνδυνος), εισαγωγή αορίστων εννοιών σε αδικήματα όπως η διασπορά ψευδών ειδήσεων και διευκόλυνση της καταδίκης για διατάραξη δημόσιας υπηρεσίας, αφού αφαιρείται η προϋπόθεση της διακοπής ή σοβαρής διατάραξης της λειτουργίας της.
5. Οι ρίζες της στρατηγική της έντασης και πώς να τις ξεριζώσουμε
Αυτές οι πρακτικές αυταρχικής αναμόρφωσης της νομιμότητας, αλλά και δράσης πέρα και έξω από τα όρια της νομιμότητας, που η ίδια η κυβέρνηση νομοθετεί, φαίνεται ότι επανέρχονται διαρκώς στο προσκήνιο. Πέρσι ένα νόμιμο αίτημα μεταγωγής (νόμιμο σύμφωνα με τις ίδιες τις προβλέψεις του νόμου που η ίδια η κυβέρνηση νομοθέτησε- άρθρο 3§1 ν. 4760/2020) αντιμετωπίστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να εξωθηθεί κρατούμενος απεργός πείνας στα όρια του (με ανοιχτό το ενδεχόμενο του θανάτου του, ενδεχόμενο που η κυβέρνηση αποδεχόταν), να κατασταλούν δε απροκάλυπτα οι διαδηλώσεις που αναδείκνυαν το ζήτημα ως ζήτημα κράτους δικαίου.
Η πρακτική αυτή σχετίζεται με την ίδια την κυβερνητική πολιτική. Από την εκλογή της στην κυβέρνηση η ΝΔ εφαρμόζει ένα εμπροσθοβαρές πρόγραμμα νομοθετικών μεταρρυθμίσεων που στοχεύουν στην περαιτέρω ακύρωση λαϊκών κατακτήσεων και δημοκρατικών δικαιωμάτων. Ιδιαίτερο στόχο αποτελούν όχι μόνο τα δικαιώματα που επέτρεψαν στη μεταπολίτευση την αδιαμεσολάβητη έκφραση λαϊκών στρωμάτων και την παρουσία τους στο πολιτικό προσκήνιο (το δικαίωμα στη συνάθροιση -ν.4703/20- και το πανεπιστημιακό άσυλο -ν.4771/21), αλλά τα δικαιώματα στο σύνολο των κρίσιμων όρων κοινωνικής συγκρότησης, όπως στο χώρο του εργατικού και συνδικαλιστικού δικαίου (ν.4808/21 «Χατζηδάκη»), της κοινωνικής ασφάλισης (με την εισαγωγή ενός κεφαλαιοποιητικού επικουρικού συστήματος στα πρότυπα του ασφαλιστικού Πινοτσέτ -ν.4826/21), του δικαιώματος στη στέγη (με τον νέο πτωχευτικό κώδικα -ν.4738/20) των παρεμβάσεων στην περιβαλλοντική νομοθεσία, προκειμένου να διευκολυνθούν οι επενδύσεις εις βάρος της προστασίας του περιβάλλοντος (ν.4685/20) και βέβαια με τις περικοπές κοινωνικών δαπανών και τις αναδιαρθρώσεις των συστημάτων υγείας και πρόνοιας, που επίσης θέτουν ζητήματα παραβίασης των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Η κυβέρνηση εκμεταλλεύεται την πανδημία, τη συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας και τις ήττες του λαϊκού κινήματος για να ξεριζώσει όλο το θεσμικό πλαίσιο της μεταπολίτευσης και να επιβάλλει συνθήκες αστυνομοκρατίας και αυταρχισμού. Δεν είναι η πρώτη φορά: μετά τον εμφύλιο και την ήττα του λαϊκού κινήματος οι τότε κυβερνήσεις επέβαλαν ένα αυταρχικό πλαίσιο που κινούνταν εκτός συνταγματικών πλαισίων (ένα παρασύνταγμα), το οποίο βέβαια οδήγησε στην πλήρη διάβρωση των συνταγματικών εγγυήσεων και, τελικά, με την όξυνση των ταξικών αγώνων, στην εφαρμογή από τη χούντα των παρασυνταγματικών κανόνων, ακόμα και εναντίον των ίδιων των εμπνευστών τους.
Αυτός ο σχεδιασμός περιέχει βέβαια αντιφάσεις, αφού η όξυνση της αστυνομοκρατίας μπορεί να αποκτήσει ανεξέλεγκτες διαστάσεις πυροδοτώντας ευρύτερη κοινωνική δυσαρέσκεια και αντιδράσεις. Οι μαζικές διαδηλώσεις του περασμένου έτους έδειξαν τον δρόμο αντιμετώπισης αυτής της στρατηγικής και άφησαν πολύτιμες παρακαταθήκες για το μέλλον, όπως η συγκρότηση πρωτοβουλιών για την υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Η παρουσία και η στάση των δικηγόρων της Πρωτοβουλίας Νομικών και της Εναλλακτικής Παρέμβασης έκανε πολλούς νέους συναδέλφους να αισθανθούν περήφανοι που είναι δικηγόροι (όταν η στάση της ηγεσίας του ΔΣΑ οδηγεί στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα). Πρωτίστως όμως έδειξε ότι όταν απευθύνεσαι στο σύνολο των λαϊκών στρωμάτων και αναδεικνύεις τους κινδύνους που φέρουν για τα δημοκρατικά δικαιώματα οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, η καταστολή και η στρατηγική της έντασης μπορείς να διαμορφώσεις τις αντιστάσεις εκείνες που θα μπορούν να οδηγήσουν τις κυβερνητικές επιλογές στην ήττα. Με διαφαινόμενη την επιλογή της κυβέρνησης να ακολουθήσει αυτή τη στρατηγική της έντασης μέχρι τέλους, είναι αναγκαίο να ξεπερασθούν οι όποιες αγκυλώσεις και να συγκροτηθεί ένα πλατύ κοινωνικό μέτωπο υπεράσπισης των δημοκρατικών ελευθεριών που να συνδυάσει επιμέρους πρωτοβουλίες και αιτήματα φορέων και κλάδων και να διεκδικήσει με μαζικές κινητοποιήσεις να ανατρέψει τα κυβερνητικά σχέδια.
* Δημήτρης Σαραφιανός, δικηγόρος, υποψήφιος σύμβουλος για το ΔΣ του ΔΣΑ με την Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή με υποψήφιο Πρόεδρο τον Θανάση Καμπαγιάννη.
Σημειώσεις
[4] Οι προτάσεις αυτές δεν φαίνονται να έχουν υιοθετηθεί από το σχέδιο νόμου για τις τροποποιήσεις στον ΠΚ (για τις οποίες βλ. παρακάτω), πλην όμως ακούγεται ότι αναμένονται τροπολογίες στο κατατεθειμένο σχέδιο νόμου
[5] https://laiki-enotita.gr/2019/03/28/o-ilingos-ton-poinikon-metarrythmiseo/
